En la pasintaj kelkaj jaroj, regiono Xinjiang (新疆 Ŝinĝjang) de Ĉinio fariĝas fokuso en multaj okcidentaj komunikiloj. Iuj indignas leginte raportojn en tiuj komunikiloj. Kio estas la vero?
En Ĉinio estas idiomo: aŭskulti al ambaŭ flankoj faras la okulojn klaraj, kredi nur al unu flanko faras la vidon nebula. Do, temante ĉinajn problemojn, almenaŭ oni aŭskultu, kion ĉina registaro diras.
En la julio 2019, la Informa Oficejo de la Ŝtata Konsilantaro de Ĉinio publikigis la Blankan Libron pri Kelkaj Historiaj Problemoj de Xinjiang. Mi tradukis la resumon el la Blanka Libro.
《新疆的若干历史问题》白皮书摘要
Resumo el Blanka Libro pri Kelkaj Historiaj Problemoj de Xinjiang
前言
中国新疆维吾尔自治区地处中国西北，位于亚欧大陆腹地，与蒙古国、俄罗斯、哈萨克斯坦、吉尔吉斯斯坦、塔吉克斯坦、阿富汗、巴基斯坦、印度8个国家接壤，著名的“丝绸之路”在此将古代中国与世界联系起来，使其成为多种文明的荟萃之地。
Antaŭ-parolo
La Xinjiang-a Ujgura Aŭtonoma Regiono situas en nord-okcidenta Ĉinio. Ĝi estas en la landinterno de la eŭr-azia kontinento, kaj najbaras kun 8 landoj: Mongolio, Rusio, Kazaĥio, Kirgizio, Taĝikio, Afganio, Pakistano kaj Barato. Ĝi estas loko, kie la fama “Silka Vojo” ligis antikvan Ĉinion kun la mondo, kaj kie multaj civilizoj kolektiĝis.
一、新疆是中国领土不可分割的一部分
中国统一多民族国家的形成，是经济社会发展的历史必然。历史上，养育中华民族及其先民的东亚大陆，既有农耕区，也有游牧区等。各种生产生活方式族群的交流互补、迁徙汇聚、冲突融合，推动了中国统一多民族国家的形成和发展。
1. Xinjiang estas ne-disig-ebla parto de Ĉina teritorio
La formado de mult-etna Ĉinio, estas la necesa rezulto de ekonomia kaj socia disvolviĝoj. Historie estis kaj ter-kulturaj kaj nomadaj areoj en la orient-azia kontinento, kiu nutris la praulojn de la hodiaŭa ĉina nacio. La komunikiĝado kaj reciproka lernado, la migrado kaj kolektiĝado, la konfliktado kaj integriĝado, inter etnoj kun diversaj vivaj rimedoj, akcelis la formadon de la unueca mult-etna Ĉinio.
二、新疆从来不是“东突厥斯坦”
中国历史上从来没有把新疆称为“东突厥斯坦”，更不存在所谓的“东突厥斯坦国”。所谓的“东突厥斯坦”论调，成为境内外民族分裂势力、国外反华势力企图分裂中国、肢解中国的政治工具和行动纲领。
2. Xinjiang neniam estis “Orienta Turkistano”.
En la ĉina historio, Xinjiang neniam estis nomata “Orienta Turkistano”, por ne paroli pri la tiel nomata “Orienta Turkistana Ŝtato”. La tiel nomata argumento “Orienta Turkestano”, fariĝis politika ilo kaj agada programo de ekster-ĉinaj naciaj separatistoj kaj en- kaj ekster-landaj kontraŭ-ĉinaj trupoj, kiuj provas disigi kaj diserigi Ĉinion.
三、新疆各民族是中华民族的组成部分
新疆地区民族关系的演变，始终和中华各民族关系演变相联系。各民族有隔阂冲突更有交流融合，团结凝聚、共同奋进始终是主流。
3. Ĉiuj etnoj en Xinjiang estas parto de la Ĉina nacio
La evoluado de rilatoj inter etnaj rilatoj en la Xinjiang-a regiono, ĉiam estas ligita al evoluado de rilatoj inter Ĉinaj diversaj etnoj. Estis baroj kaj konfliktoj inter diversaj etnoj, sed estis plie komunikiĝo kaj integriĝo. La ĉefa fluo ĉiam estas unuiĝo kaj kolektiĝo, kuna antaŭen-marŝo.
四、维吾尔族是经过长期迁徙融合形成的
维吾尔族先民的主体是隋唐时期的回纥人，活动在蒙古高原，曾经有乌护、乌纥、袁纥、韦纥、回纥等多种汉译名称。回纥人为了反抗突厥的压迫和奴役，联合铁勒诸部中的仆固、同罗等部组成了回纥部落联盟。
4. La etno Ujguro formiĝas post longdaŭra migrado kaj integriĝado
La ĉefa korpo de la ujguraj prauloj estis la huihe-anoj en la dinastioj Sui kaj Tang. Ili vivis en la mongola altebenaĵo, kun multaj nomoj laŭ diversaj ĉin-lingvaj tradukoj, kiel Wuhu, Wuhe, Yuanhe, Weihe, Huihe, ktp. Unuiginte tribojn Bugu kaj Tongluo el la triboj Tiele, huihe-anoj, Huihe-anoj formis la triban aliancon Huihe, por rezisti la subpremon kaj sklavigon de la turkoj.
五、新疆各民族文化是中华文化的组成部分
新疆各民族文化始终扎根中华文明沃土，是中华文化不可分割的一部分。早在伊斯兰文化传入新疆之前，包括维吾尔族文化在内的新疆各民族文化已在中华文明沃土中枝繁叶茂。
5. La kulturo de diversaj etnoj en Xinjiang estas integra parto de ĉina kulturo
La kulturoj de ĉiuj etnoj en Xinjiang ĉiam enradikiĝis en la fekunda grundo de ĉina civilizo, kaj estas neapartigebla parto de ĉina kulturo. Longe antaŭ ol enkonduko de islama kulturo en Xinjiang, la kulturoj de diversaj etnoj en Xinjiang, inkluzive de ujgura kulturo, jam floras kaj prosperas en la fekunda grundo de ĉina civilizo.
六、新疆历来是多种宗教并存的地区
新疆地区历来是多种宗教信仰并存，一教或两教为主、多教并存是新疆宗教格局的历史特点，交融共存是新疆宗教关系的主流。
6. Xinjiang estis regiono, kie ĉiam kunekzistas multaj religioj
En Xinjiang, ĉiam kunekzistis multaj religiaj kredoj. La historiaj karakterizaĵoj de religiaj rilatoj en Xinjiang estas, ke ĉefas unu aŭ du religioj, dume kunekzistas multaj aliaj religioj. Miksado kaj kunvivado estas la ĉefa fluo de religiaj rilatoj en Xinjiang.
七、伊斯兰教不是维吾尔族天生信仰且唯一信仰的宗教
维吾尔族先民最初信仰原始宗教和萨满教，后来相继信仰过祆教、佛教、摩尼教、景教、伊斯兰教等。直到今天，仍有一些维吾尔族群众信奉其他宗教，也有许多人不信仰宗教。
7. Islamo ne estas la sola religio, kiun la ujguroj origine kredis
En komenco ujguraj prauloj kredis je primitiva religio kaj ŝamanismo, kaj poste sinsekve je Zarathuŝtrismo, Budhismo, Manikeismo, Nestorianismo, Islamo ktp. Ĝis hodiaŭ estas ankoraŭ ujguroj, kiuj kredas je aliaj religioj, kaj estas ankaŭ multaj ujguroj, kiuj ne kredas je religio.
结束语
历史问题是重大原则问题。运用历史唯物主义、辩证唯物主义的立场、观点和方法，正确认识国家、历史、民族、文化、宗教等问题，科学回答新疆若干历史问题，关系中华民族的凝聚力、向心力，关系中国的统一和国家长治久安，关系地区安全、稳定和发展。
Finaj rimarkoj
Historiaj problemoj estas grava principa problemo. Uzante la poziciojn, vidpunktojn kaj metodojn de historia materialismo kaj dialektika materialismo por ĝuste kompreni la ŝtaton, historion, etnecon, kulturon, religion kaj aliajn aferojn, kaj science respondi plurajn historiajn demandojn en Xinjiang, rilatas al la kohereco kaj centripeta forto de la ĉina nacio, kaj rilatas al la ĉina unueco kaj longa stabileco de la ŝtato, rilatas al regionaj sekureco, stabileco kaj disvolviĝo.
《新疆的若干历史问题》白皮书,（全文）plena teksto de la Blanka Libro pri Kelkaj Historiaj Problemoj de Xinjiang, versio de ĉina lingvo
Historical Matters Concerning Xinjiang, full text, plena teksto de la Blanka Libro pri Kelkaj Historiaj Problemoj de Xinjiang, versio de angla lingvo