世界语详解语法
第23章 从句
句子内部可以有其他句子，在主句中用作句成分。这种次要的句子叫做从句。最为常见的是，从句没有作用标志。从句通常以引导词从属连词开头：
- Ke是最重要的从属连词。
- Ĉu引导疑问从句。
- KI首词引导疑问从句和关系从句。
其他从属连词是se, ĉar, dum, ĝis, kvankam, kvazaŭ, ol和apenaŭ。
23.1 Ke
从属连词ke并不真正表示某种意思，它只表示没有其他从属连词的从句的开头。Ke从句可以充当许多不同的句作用。如果用词表词tio来代替ke从句，该句作用便可显示。有时，人们将小品词tio和ke从句搭配使用，特别是当有必要用介词表示ke从句的句作用时。
23.1.1 Ke从句用作主语、宾语或状语
- Okazis, ke la reĝino mortis. → Tio okazis. 王后死了。
- Ŝajnas, ke pluvos. → Tio ŝajnas. 好像要下雨了。
- Estas vero, ke ŝi havis sur si pantoflojn. → Tio estas vero. 是的，她穿着一双拖鞋。
- Kompreneble, ke mi lin amas. 我当然爱他。◇谓语被省略了：Estas kompreneble, ke mi lin amas. → Tio estas komprenebla. Kompreneble之所以有E词尾是因为它是从句的表语修饰语。当改为tio时，就必须改为komprenebla。
- Diru al la patro, ke mi estas diligenta. → Diru tion al la patro. 告诉父亲，我很勤奋。
- Mi volas ke vi tien iru. → Mi volas tion. 我要你去那里。
- Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. → Se li scius tion… 他要是知道我在这里，他会立即过来的。
- Subite li aŭdis, ke iu alrajdas de la vojo al la domo. → Subite li aŭdis tion. 突然，他听到有人骑着马从大路上朝这屋子走来。
- Mi pensas, ke ne. → Mi pensas tion. 我想不是（这样）的。◇从句被大幅度缩短了，= … ke tiel ne estas, 或类似说法。
- Li vekiĝis per tio, ke iu lin skuis. = Li vekiĝis per skuado. 有一个人摇了他一下，把他惊醒了。
- Tiam ŝi ekploris pro tio, ke ŝi estas tiel malbela. = Tiam ŝi ekploris pro sia malbeleco. 当时，她哭了起来，因为她长得那么丑。
- Via patro neniam povis ekrigardi vin sen tio, ke li batus sin en la bruston kaj ĝemus. = … sen brustobatado kaj ĝemado. 你父亲看见你，总是要捶胸叹气。［直译］你父亲从不会一看到你就不捶胸叹气。
- Ne por tio mi estas ĉi tie, ke mi alportadu manĝon al la loĝantoj. = Mi estas ĉi tie ne por alportado de manĝo al la loĝantoj. 我在这里不是为了给居民带来食物。
如果介词是pri，则通常将其（及辅助词tio）省略：充气城堡
- Ili nin kulpigas, ke ni agas maljuste. = Ili nin kulpigas pri tio, ke… 他们怪罪我们做得不合情理。
- Petu ŝin, ke ŝi sendu al mi kandelon. = Petu ŝin pri tio, ke… 请她寄蜡烛给我。
介词por通常直接放在ke从句前而无辅助词tio。完整的短语por tio ke很少使用。Anstataŭ也直接用在ke前，有时malgraŭ, krom和sen也如此：
- Jen prenu ankoraŭ du panojn kaj unu ŝinkon, por ke vi ne bezonu malsati. 你再拿两个面包和一块火腿，以便不必挨饿了。
- Ŝi tuj lavis sian kruĉon kaj ĉerpis akvon en la plej pura loko de la fonto kaj alportis al la virino, ĉiam subtenante la kruĉon, por ke la virino povu trinki pli oportune. 她立即把水壶洗干净，在泉水的最干净处打了水，带给那女人，她总是扶住水壶，好让那女人可以更方便地喝到水。
- Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. 不是每一个人学习不同的语言，而是所有人学会同一种语言。
- Li klopodis daŭrigi, malgraŭ ke li estis tre laca. 他尽力接着做，虽然他很累。◇Malgraŭ ke = kvankam.
- Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. 除了要人们向我表示忠诚和尊重外，我不会要求更多。
- Vi ne povas ĝin tuŝi, sen ke ĝi rompiĝus. 它不破碎，你就不可以碰它。
有时，人们使用不带por的简单的ke从句来代替por (tio) ke：
- Ŝi bone lin kovris, ke li ne malvarmumu denove. = … kovris por ke li ne malvarmumu denove. 他给她盖好被子，以免再受凉了。
- Tie estis unu riĉa virino, kiu retenis lin, ke li manĝu ĉe ŝi. = … por ke li manĝu ĉe ŝi. 〈圣经〉在那里有一个大户的妇人强留他吃饭。
只有por ke, malgraŭ ke, anstataŭ ke, krom ke和sen ke被普遍接受。但是，只有非习惯性才是反对以下句子的理由：
- Ni parolis, pri ke la prezoj ĉiam altiĝas. 我们谈了价格始终在上涨的问题。
- Oni argumentis, kontraŭ ke ili ekloĝu en la urbo. 有人提出了反对他们住在城里的理由。
- Li sukcesis eskapi, pro ke vi dormis. 由于你睡觉，他成功地逃脱了。
- Tio okazis, antaŭ ke mi naskiĝis. 那件事发生在我出生以前。
可是，非习惯性是强烈的反对理由。不要不必要地以如此非习惯的方式表达思想，以致于可能不被理解。因此，最好使用辅助词tio：pri tio ke, kontraŭ tio ke等。人们用antaŭ ol和post kiam来代替antaŭ (tio) ke 和post (tio) ke，用pro tio ke或ĉar来代替pro ke。
23.1.2 Ke从句用作补足语
Ke从句常常用作补足语，对词的意思进行说明。
- De s-ro Bourlet mi ricevis la sciigon, ke li ne volas publikigi la projekton en la “Revuo”. 我从布雷先生那里收到通知，说他不想在《Revuo》杂志上发表那个方案了。
- Ŝi estis plena de timo, ke la infano mortos. 她非常担心孩子会死去。
- Li metis la kondiĉon, ke oni ne instruu al ŝi la Kristanan religion. 他提出条件，请求（学校）不要教给她基督教的课程。
- Tio estis la unua fojo, ke ŝi nomis ŝin sia filino. 那是她第一次称她为自己的女儿。◇许多人在此类句子中使用kiam来代替ke。Ke通常更适合，因为最为常见的是，这种ke从句不表示该次何时发生，而是对该次的内容进行说明。
- Estis tia ventego, ke la tegoloj deflugis de la tegmentoj. 风吹得厉害，连屋顶上的瓦都吹走了。
- Ili ambaŭ estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni ne povis vivi kun ili. 他们两人都是如此粗鲁、如此自傲，以致于人们无法和他们生活在一起。
- Ili trovis ĉe ili multe da havaĵo, vestoj, kaj multekostaj objektoj, kaj prenis al si tiom, ke ili ne povis porti. 〈圣经〉（他们）在尸首中见了许多财物、珍宝，他们剥脱下来的多得不可携带。
- Vi ne estas kulpa, ke vi fariĝis tio, kio vi estas. = … kulpa pri tio, ke… 你们现在的这种处境，不怪你们自己。
- Ŝi estis tute certa, ke tio estos plenumita. = … certa pri tio ke… 她完全相信，这事一定会完成。
- Kiel feliĉa mi estas, ke mi ĝin scias! 我多么高兴啊，因为我知道它！◇Ke从句在这里表示原因。因此，可以用ĉar替换ke。
- Ĉion mi permesis al vi escepte, ke vi faru tion ĉi. = … kun la escepto, ke vi faru tion ĉi. 我答应你（做）一切，除了你做这件事以外。
23.1.3 Ke从句用作表语
Ke从句可以是名词性句成分的表语修饰语：
- La vero estas, ke mi amas vin. 其实我是爱你的。
- La esenco de la sciigoj estis, ke al ili estas bone. 消息的内容不外是他们很好。
23.1.4 Ke的省略
有时，人们省略从句前的ke，但是几乎只在间接引语（§24）中：
- Mi diras al vi, ŝi ricevos. = Mi diras al vi, ke ŝi ricevos. 我告诉你，她会收到的。
- La vetero baldaŭ malboniĝos, ŝajnas. = Ŝajnas, ke la vetero baldaŭ malboniĝos. 天气好像就要变坏了。
23.2 疑问从句
如果从句是疑问句，便以ĉu（§16.2）或KI首词表词（§11.3）开头。疑问从句可以起跟ke从句一样的句作用，而且一般情况下，相同的规则均适用。
- Diru, ĉu mi povos veni. 你说我是否可以来。◇Ĉu疑问句是diru的宾语。
- Ŝi ne sciis, ĉu ŝi nur sonĝis aŭ ĉu tio estis efektivaĵo. 她不知道自己只是在做梦呢，还是那就是事实。◇有两个用aŭ连接的用作宾语的ĉu疑问句。
- Ĉu tio estas roso aŭ larmoj, tion neniu povis vidi. 那究竟是露珠呢还是泪珠，谁也看不出来。◇Ĉu疑问句是带辅助词tio的宾语。
- Li provis, ĉu la pordo estas nefermita. 他试了一下门是否未关。◇Ĉu疑问句是provis的宾语。
- La tuta afero dependas de tio, ĉu ŝi venos aŭ ne. 全部事情取决于她来还是不来。◇疑问句是带辅助词tio的de状语。
- Mi dubas, ĉu vi estas feliĉa. 我怀疑你是否幸福。◇疑问句用作pri状语。= Mi dubas pri tio, ĉu…
- Li faris al mi la demandon, ĉu mi bone fartas. 他问了我一个问题，我的身体是否好。◇疑问句是demandon一词的补足语。
- Mia sola demando al vi estas, ĉu vi amas min. 我问你的唯一问题是，你是否爱我。◇疑问句是主语的表语。
- Kion ni nun faru, estas demando tre malfacila. 我们现在该做什么，这是一个难题。◇KI疑问句用作estas的主语。
- Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. 我指给孩子看他的洋娃娃在哪里。◇疑问句是montris的宾语。
- Mi volus scii, kiom de la ŝtofo ili jam pretigis. 我很想知道他们已经织了多少布。◇疑问句是scii的宾语。
- Mi ne scias, ĝis kiam ili restos ĉi tie. 我不知道他们要在这里待到何时。◇疑问句是宾语。
- Kiel longe ni estis en la malliberejo, tion mi ne scias. 我不知道我们在牢里关了多久。◇疑问句是带辅助词tio的宾语。
- Nun mi venis, por informi vin, kio estos kun via popolo en la estonta tempo. 〈圣经〉现在我来要使你明白本国之民日后必遭遇的事。◇疑问句是pri状语，但是pri tio省略了：…por informi vin pri tio, kio estos…
- La demando pri tio, kia estos la formo de tiu lingvo, estas por mi afero negrava. 关于这个语言的形式会是怎样的问题，对于我来说是不重要的事情。◇疑问句是借助辅助词tio对la demando的直接修饰语。
在某些语言中，在从句中使用相同的词来表示ĉu和se。在世界语中，必须加以区分。Ĉu表示疑问，se表示条件。意思上的区别是很大的：
- Morgaŭ li diros, ĉu li venos. ≈ Morgaŭ li diros “jes, mi venos” aŭ “ne, mi ne venos”. 明天他会说他是否来。◇Ĉu疑问句是diros的宾语。= Morgaŭ li diros la respondon al la demando, ĉu li venos.
- Morgaŭ li diros, se li venos. = Morgaŭ li diros (ion), sed tio okazos nur se li venos. 明天如果他来，他就会说。◇Se从句是条件状语。
23.3 关系从句
KI首词表词也引导无疑问意义的从句。此类KI首词常常以某种方式指代同样出现在主句中的事物。这时，此类KI首词被称为关系词，因为它们表示从句和主句之间的关系。
23.3.1 关系词kiu
- Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato. 昨天，我看到一个在街上散步的
男士。◇Kiu从句是viron一词的修饰语。全句是两个句子的组合：Hieraŭ mi vidis viron. + La viro promenis sur la strato. 同一个男士在这两句中都起作用。在从句中，使用关系词kiu来指代那个男士。人们可以用分词修饰语来代替kiu从句：Hieraŭ mi vidis viron promenantan sur la strato.
- La libroj, kiuj kuŝas tie, estas miaj. = La libroj estas miaj. + La libroj kuŝas tie. (= La libroj kuŝantaj tie estas miaj.) 放在那里的书是我的。◇之所以使用带J词尾的kiuj，是因为它指代一个复数词。
- La domo, kiun vi aĉetis, estas malbona. = La domo estas malbona. + Vi aĉetis la domon. (= La domo aĉetita de vi estas malbona.) 你买的房子很差。◇之所以使用带N词尾的kiun，是因为它在从句中充当宾语。
- Mi vidis la filmojn, pri kiuj vi tiel multe rakontis. = Mi vidis la filmojn. + Vi rakontis tiel multe pri la filmoj. 我看了你经常讲述的那些电影。◇之所以在kiuj前使用pri，是因为它在从句中充当pri状语。
- Jen venas la verkisto, la librojn de kiu ĉiuj legas. = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la librojn de la verkisto. 看，那位作家来了，他的书大家都在读。◇De kiu是la librojn的属有补足语，必须位于la librojn之后。一般使用kies来代替de kiu：Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas.
- Riĉa estas tiu, kiu ŝuldas al neniu. 〈谚语〉不欠债的人乃是富人。
- Mi nun havas tie ĉi preskaŭ neniun, al kiu mi povus konfidi! 现在，我在这里几乎无人可以信赖。
- Mi vizitos tiujn amikojn, kiujn mi ekkonis dum la pasinta Universala Kongreso. = Mi vizitos tiujn amikojn. + Mi ekkonis tiujn amikojn dum… 我将去拜访我在上一届国际大会上认识的那些朋友。◇附加在amikojn前的tiujn加强了与后续关系从句之间的关系。
- Ŝi kisis tiun manon, kiu ankoraŭ antaŭ nelonge kruele batis ŝian infanon. 她吻了那只还在不久前残忍地打了她孩子的手。
- Unuj servas por ornamo, kaj aliaj por manĝo, ekzistas ankaŭ tiaj, kiuj estas tute superfluaj. 有些东西是为了好看，有些东西是为了食用，也有些东西是完全多余的。◇可以说，名词被省略了：… ekzistas ankaŭ tiaj kreskaĵoj, kiuj estas…. 如果明确论及性质的话，还可以在tia后用关系词kia。
- Al Vi, kiu kreas, al Vi, kiu reĝas, hodiaŭ ni preĝas. 向着创造的您，向着至高无上的您，今天，我们祈祷。
在很多情况下，很难将kiu从句从主句分开，因为意思要视这两个句子共同而定：
- Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon, kiu estis en la loĝejo. = Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon. + La plej bela arĝenta vazo estis en la loĝejo. 她拿了曾经是宅内的最好看的那只银花瓶。◇分开的句子不是真实的。Kiu从句对于限制句成分la plej belan arĝentan vazon的意思是必要的。
许多人在kiu从句前后都不用逗号，而这些逗号对于全句的意思是必要的。然而，关于这一点却不存在规则，可以总是使用逗号。
Kiu关系从句通常紧跟在有关词的后面，但是有时也在其他位置，例如在全句的开头。这时，被修饰的词永远是tiu或其前有tiu：
- Kiu volas perfektiĝi en Esperanto, al tiu mi rekomendas la diversajn lernolibrojn kaj
vortarojn. = Al tiu, kiu volas perfektiĝi en Esperanto, mi rekomendas… 谁想要进修世界语，我就给他推荐各种教材和词典。
- Kiun malĝojo ne turmentis, tiu ĝojon ne sentas. = Tiu, kiun malĝojo ne turmentis, ne sentas ĝojon. 〈谚语〉不吃苦中苦，焉知甜上甜。
有时，一个中心词有不止一个kiu关系从句作为修饰语。通常为意思清楚起见，可加上连词（§12），如kaj或sed：
- Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato, kaj kiu portis grandan valizon. 昨天我看到一个在街上散步并且提着一个大行李箱的男士。◇两个kiu从句都与viron一词相关。
如果有两个以上的kiu关系从句，可以只在其中最后一个从句前加上连词：
- Jen estas afero, kiu estas tre utila, kiu helpos vin en multaj okazoj, kaj kiun vi tre zorge gardu. 这就是非常有益的事业，将在许多场合下帮助你的事业，以及你要很认真照看的事业。◇所有三个kiu从句都是afero一词的修饰语。
有时，kiu关系从句非常轻微地关联到它为其修饰语的词。这种kiu从句只是使讲述继续。同样可以很好地使用单独的主句。继续讲述的kiu从句始终位于主句末尾：
- Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kiu leviĝis, faris saluton kaj eliris el la ĉambro. = Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kaj tiu (poste) leviĝis… 她有礼貌地微笑着，把信递给那位英国女士，后者起身致意，然后就走出了房间。
- Kelkaj estimataj scienculoj per sugestio falis en kaptilon, el kiu ili tamen baldaŭ retiriĝis. = … falis en kaptilon, sed ili tamen baldaŭ retiriĝis el ĝi. 几位尊敬的科学家通过暗示掉进了陷阱，可是他们刚刚才从那里退出来的。
- Li ŝuldas al mi mil eŭrojn, kiun sumon li ne repagis malgraŭ plurfoja rememorigo. = Li ŝuldas al mi mil eŭrojn. Tiun sumon li ne repagis… 他欠我一千欧元，这笔钱他不顾多次提醒就是不还。
有一种特殊的强调性说法，其中用动词esti加上带kiu的关系从句来进行呈现：
- Li venis. → Estis li, kiu venis. 是他来了。◇主句estis li以强调的方式呈现主语，kiu从句对其进行讲述。
- Ni manĝas makaroniojn. → Estas makaronioj, kiujn ni manĝas. 我们吃的是通心面。◇原宾语在呈现主句中变成了主语。在kiu从句中，“通心面”依然是宾语（kiujn）。
此类说法也许不要滥用。最为常见的是，可以更简单地通过词序来进行强调：Venis li. Makaroniojn ni manĝas.
23.3.2 关系词kio
与关系词kiu相类似，关系词kio可以用作从属连词。如果从句是O尾词表词的修饰语，就使用关系词kio来代替关系词kiu：
- Mi volas, ke tio, kion mi diris, estu obeata. = Mi volas, ke tio estu obeata. + Mi diris tion. 我希望我所说的得以服从。
- Mi faros ĉion, kion mi povos, por trovi por vi konforman okupon. 我将竭尽所能来
为你找到相适应的职业。
- La juvelista laboro enhavas en si nenion, kio superus miajn fortojn. 珠宝商的工作
并未包含我力不能及的东西。
- Vi rakontis al mi ion, kion mi neniam forgesis. 你曾经告诉过我一件事，我一直忘记不了。
被修饰的词表词常常省略：
- Redonu, kion vi prenis. = Redonu tion, kion vi prenis. 把你拿的东西还回来。
- Post du aŭ tri tagoj mi jam ne havos per kio hejti la ĉambron. = … ne havos ion, per kio mi povus hejti la ĉambron. 两三天以后，我就没有东西给房间加温了。
如果从句是意义非常一般的名词性形容词的修饰语，就使用关系词kio来代替kiu。可以说，io一词在形容词后省略了。但是，实际上永远也不会使用这种带io的完整说法：
- La sola, kion mi deziras, estas: ke la mondo havu lingvon internacian. (≈ *La sola io, kion mi deziras…*) 我唯一期望的就是世界拥有一种国际语。
- La unua, kion li faris vespere, estis tio, ke li elprenis la nukson. 晚间他要做的第一件事，就是（从衣袋里）取出那个果子。
- Okazis la plej bona, kion oni povus imagi. 人们所能想象的最好的事情发生了。
如果确实加上名词（例如afero），就必须永远使用关系词kiu：La sola afero, kiun mi deziras… La unua afero, kiu okazis… Okazis la plej bona afero, kiun oni povus imagi.
如果名词性形容词的意思较为具体，并且省略了某种真正的名词，这时就要使用kiu：
- Vi ne estas la unua [persono], kiu parolas al mi en tia maniero. 你不是第一个这样对我说话的人。
- Ĉiu estis ravata de la nova kaj bela [afero], kiun ŝi vidis. （这些姊妹们中的）每一位都会被她所看到的新鲜而美丽的东西所陶醉。
关系词kio也用来代替kiu修饰全句。这时，kio指代全句的意思：
- Li donadis multe da mono al la malriĉuloj, kio estis tre laŭdinda. = Li donadis multe da mono al la malriĉuloj. + Tio estis tre laŭdinda. 他送许多钱给穷人们，这非常值得赞扬。◇Kio指代全句：Li donadis multe da mono al la malriĉuloj.
- Ŝi havas ŝatokupon, kio estas bona. = Estas bone, ke ŝi havas ŝatokupon. 她有业余爱好，这是好事。◇请比较：Ŝi havas ŝatokupon, kiu estas bona. = Ŝi havas bonan ŝatokupon. 她有很好的业余爱好。
- La filmo estis tute teda, pro kio li foriris jam antaŭ la fino. = Ĉar la filmo estis tute teda, li foriris… 那部电影冗长乏味，因此他在电影结束前就离开了。
- Oni proponis al li oficon de kuriero, kio promesis esti tre enspeziga afero. 有人推荐他当个送信人，这是一个收人颇丰的差使。◇这里的kio不是指代oni proponis al li oficon de kuriero的意思，而是指代ke li havus oficon de kuriero或havi oficon de kuriero的意思。
23.3.3 关系词kies
关系词kies最常表示物主或归属：
- Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas. = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la
librojn de tiu verkisto. 看，那位作家来了，他的书人人都在读。◇那些书属于该作家（因为他写了它们）。
- La ĉambro, kies pordon la pordisto malfermis, estis sufiĉe vasta. = La ĉambro estis sufiĉe vasta. + La pordisto malfermis la pordon de la ĉambro. 门被看门人关上的那个房间相当大。
关系词kies也可以表示动作名词的意义宾语或主语：
- Ĝi estas ia ennovaĵo, pri kies akceptado aŭ neakceptado oni devas konsiliĝi. = Ĝi estas ia ennovaĵo. + Oni devas konsiliĝi pri la akceptado aŭ neakceptado de tiu ennovaĵo. 它是某种新奇事物，有关对它的接受或不接受必须协商。◇补足语de tiu ennovaĵo表示neakceptado的意义宾语：Oni devas konsiliĝi, ĉu oni akceptu aŭ ne akceptu tiun ennovaĵon.
- La serpento, de kies mordo mortis via patro, nun portas lian kronon. = La serpento nun portas lian kronon. + Via patro mortis de la mordo de la serpento. 那毒害你父亲的蛇，头上戴着（他的）王冠呢。◇De la serpento表示mordo的意义主语：Via parto mortis, ĉar la serpento mordis lin.
在某些语言中，有类似于kies的词，但是具有更多的意思。世界语的kies只能是de kiu的意思，而且只能是在论及物主／归属、意义宾语或意义主语时。Kies不可能是el kiu, al kiu, pri kiu等意思：
- Venis grupo de junuloj, el kiuj du estis miaj filoj. 来了一群年轻人，其中两人是我的儿子。◇不可能是：*…junuloj, kies du estis miaj filoj.* 独立出来的句子是：Du el la junuloj estis miaj filoj. 说的是从组合中区分出个体。必须说el la junuloj，而不说de la junuloj。因此，不可能用kies。
- Nia asocio, al kiu ne apartenas tiuj personoj, ne havas ian ajn respondecon pri iliaj agoj. 我们的协会——那些人不属于它——对于他们的行为不负任何责任。◇不可能是：*Nia asocio, kies ne apartenas…* 独立的句子是：Tiuj personoj ne apartenas al nia asocio. 从来不说：*aparteni de*. 因此，不可能用kies。
23.3.4 关系词kiam
关系词kiam可以引导时间从句。此类从句可以与主句中的时间短语或与被省略的tiam相关联：
- Antaŭhieraŭ, kiam mi estis en la urbo, mi aĉetis novan robon. = Antaŭhieraŭ mi aĉetis novan robon. + Tiam mi estis en la urbo. 前天，我在城里时，买了一件新外衣。
- Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato. 当尼可德姆打约瑟夫时，这时尼可德姆就是打人者，约瑟夫是被打者。
- Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn. = Tiam oni havas multajn amikojn. + Tiam oni estas riĉa. 有钱时，就会有许多朋友。
- Kiam mi venis al li, [tiam] li dormis. 我去他那里时，他在睡觉。
Kiam关系从句的前面可以有时间介词。该介词表示整个kiam从句而不是kiam一词的作用：
- Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. = Post mallonga
estado en la arbaro fariĝis nokto. 她到这个森林不久，夜幕就降临了。
- De kiam naskiĝis mia filino, mi estas kiel alia homo. = De la naskiĝo de mia filino mi estas kiel alia homo. 从我的女儿出生起，我就像换了个人似的。
- Adam vivis, post kiam naskiĝis al li Set, okcent jarojn. = … post la naskiĝo de Set… 〈圣经〉亚当生塞特之后，又在世八百年。
如果在此类句中加入tiam，则介词应位于tiam之前：Adam vivis, post tiam, kiam naskiĝis al li Set, 800 jarojn.
疑问词kiam则不同。疑问词kiam前的介词表示kiam的而非整个疑问句的作用：
- Ŝi demandis, ĝis kiam mi restos hejme. = Ŝi demandis, ĝis kiu tempo mi restos hejme. 她问我将在家里待到何时。
23.3.5 关系词kie
关系词kie可以引导地点从句。此类从句可以与主句中的地点短语或与被省略的tie相关联：
- Mi volis resti tie, kie mi estis. = Mi volis resti tie. + Mi estis tie. 我想在留在原地。
- Kie fumo leviĝas, tie fajro troviĝas. 〈谚语〉无烟不生火。／无风不起浪。
- Jen la loko, de kie venis la bruo. = Jen (estas) la loko. + De tiu loko venis la bruo. 看［听］，这就是噪音的出处。
- Ĉie, kien mi venas, troviĝas ia malbonaĵo, kiu premas la koron. 无论我到什么地方去，总有一样坏东西，使我的心不快。
常常可以使用en kiu(j), ĉe kiu(j), sur kio等来代替关系词kie，特别是如果从句在主句中充当不作地点状语的名词的修饰语。但是，kie常常更优雅：
- Kelkajn fojojn mi eĉ legis longajn artikolojn pri mia afero, kie estis videble, ke la aŭtoroj eĉ ne vidis mian verkon. = … longajn artikolojn pri mia afero, en kiuj estis… 有时，我甚至阅读有关我事业的长篇大论，在那里可以看到，那些作者甚至没有见过我的著作。◇短语longajn artikolojn pri mia afero不是地点状语，而是宾语。
- Ne troviĝas, kie sidi. = Ne troviĝas io, sur kio oni povus sidi. 没有可以坐的地方。
23.3.6 关系词kia
关系词kia可以引导性质从句。Kia关系从句可以与主句中的tia, tiaspeca或tiuspeca相关联：
- Ŝi ne estas tia, kia devas esti reĝino. = Ŝi ne estas tia. + Reĝino devas esti tia. 她不是一个真正的王后。
- Kia oni vin vidas, tia oni vin taksas. = Tia oni vin taksas. + Tia oni vin vidas. 〈谚语〉见其人，评其人。
- Regis tia frosto, kian ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro. = Regis tia frosto. + Tian froston ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro. 天寒地冻，这种天气在我们那里就是在最严寒的冬天也没有。
- La arbo de la suno estis belega arbo tia, kian ni neniam vidis. 太阳树是一棵华贵的树，这种树我们从来没有见过。
如果KI关系从句与带tia的名词相关联，也可以使用关系词kiu：Vi havas plenan rajton uzi la monon en tia maniero, kiu ŝajnas al Vi la plej bona. 你完全有权利以你认为是最好的方式来使用这笔钱。
关系词kiu表示某个个体，而关系词kia则表示种类：
- Mi uzis tiun aŭton, kiu povas veturi tre rapide. 我用了那辆可以跑得很快的汽车。◇谈论的是某辆汽车，它可以跑得很快。
- Mi uzis tian aŭton, kia povas veturi tre rapide. 我用了那种可以跑得很快的汽车。◇谈论的是汽车种类，所有那种汽车都可以跑得很快。
但是，在这些例句中tiun和tian已经足以清楚地表示个体与种类之间的区别。因此，这两个从句中都可以使用kiu。人们更常选用kiu，但是kia更加强调说的是种类。
只在带有动词的句子前使用关系词kia。在单独的句成分前，或者在无动词的句成分群之前，要用比较词kiel（§14.2）：Li vizitis (tiajn) urbojn kiel Parizo. 他访问了巴黎这样的一些城市。不要说：*… urbojn kia Parizo.*
23.3.7 关系词kiel
关系词kiel可以引导方式或程度从句。Kiel关系从句与主句中的tiel相关联，但是tiel常常省略：
- Oni ludas sur fortepiano, tamen tre mallaŭte kaj tiel bele, kiel ŝi neniam antaŭe aŭdis. 有人在弹钢琴，然而弹得很轻柔，琴声如此优美，她过去从未听到过。
- Li komprenas predikon [tiel], kiel bovo[komprenas] muzikon. 〈谚语〉他对讲道的理解，犹如牛对音乐的理解。／对他讲道犹如对牛弹琴。
有时，kiel关系从句修饰全句。这时，kiel指代全句的概念，类似于关系词kio：Ŝia beleco, kiel oni diris, estas la deloga beleco de la malbono. = Ŝia beleco estas la deloga beleco de la malbono. + Tiel oni diris. = Oni diris, ke ŝia beleco estas… 据说她的美丽，不过是一种诱惑人的恶魔的美。
23.3.8 关系词kiom
关系词kiom可以引导数量或度量从句。Kiom关系从句与主句中的tiom相关联，但是tiom常常省略：
- Vi faris por nia afero tiom multe, kiom neniu alia ĝis nun faris. = Vi faris por nia afero tiom multe. + Neniu alia ĝis nun faris tiom. 你为我们的事业做了这么多，至今无人可比。
- Nun vi ricevos tiom multe da mono, kiom vi volas havi. 现在你想要有多少钱就会有多少钱了。
- Ĉiuj donas al mi prunte [tiom], kiom mi volas. 我想要多少，大家就借给我多少。
带关系词kiom的从句常常表示某种极限：
- La kompatinda stana soldato tenis sin, kiom li povis, tute rekte. 可怜的锡兵尽其所能站得笔直。◇他的力量是有限的。
- Unu el la plej kuraĝaj knaboj kaj iom post iom ankaŭ ĉiuj aliaj ekkantis strofon el malnova kanto pri cikonioj, kiom ili tion memoris. 其中一个最大胆的孩子，渐渐地所有的孩子，都唱起了一支关于鹳鸟的古老的歌，不过他们只记得那一点点。◇他们的记忆有限，无法唱出比记忆更多的内容。
23.3.9 关系词kial
Kial也可以用作关系词，但是只作为kaŭzo或motivo等名词的补足语，而且甚至这样也很少见：
- La efektiva kaŭzo, kial ili ne aliĝas al ni, estas tio, ke ili timas. = La efektiva kaŭzo estas tio, ke ili timas. + Tial ili ne aliĝas al ni. 他们不加入我们的实际原因是他们害怕。◇也可以说：… la kaŭzo, pro kiu ili ne aliĝas al ni… 然而，更常用ke从句：… la kaŭzo, ke ili ne aliĝas al ni…
因此，人们不用这样的句子：*Ili foriris tial, kial mi foriris.* 而是说：Ili foriris pro la sama kaŭzo, kial mi foriris. 他们离开是因为我离开的同样理由。或更常见：… pro la sama kaŭzo, pro kiu mi foriris.
为了指代表示原因的全句，可以使用pro kio：Mi ne ricevis vian leteron, pro kio mi ne respondis. 我没有收到你的信，因此我没有答复。也可以用ĉar将句子结构倒置：Ĉar mi ne ricevis vian leteron, mi ne respondis. 因为我没有收到你的信，所以我没有答复。
Kial关系从句自身不表示原因或理由。原因由kial从句所关联的词来表示，并且小品词kial指代从句中的原因。为了引导其本身就表示原因或理由的从句，可以使用ĉar：Ili foriris, ĉar mi foriris. 他们离开是因为我离开了。（我离开是他们离开的起因。）
23.3.10 TI首词的省略
KI首关系词常常与主句中的同类TI首词相关联。很多情况下，可以省略TI首词而不改变意思。不存在何时可以省略TI首词的绝对规则。最为重要的是意思清楚：如果句子变得过于含糊，就不要省略TI首词。通常情况下，KI首关系词和相对应的TI首词必须具有相同的形式：它们应该是来自相同的词表词群（tiu — kiu, tio — kio, tiel — kiel等），具有相同的作用标志，或者都没有作用标志。
- Tiu, kiu havas forton, havas rajton. → Kiu havas forton, havas rajton. 〈谚语〉有势者就有权。
- Kiu okupas sin je meĥaniko, estas meĥanikisto, kaj kiu okupas sin je ĥemio, estas ĥemiisto. = Tiu, kiu okupas sin… 从事力学的人是力学专家，从事化学的人是化学家。
- Mi pagis al tiu, al kiu oni devis [pagi]. → Mi pagis, al kiu oni devis. 我付钱给那个必须付给钱的人。
通常不省略单独的tiun或tiujn：Mi finfine provis tiujn, kiujn vi tiom laŭdis. 我最终考查了你极力夸奖的那些人。不要说：*Mi finfine provis, kiujn vi tiom laŭdis.*
如果tiu位于名词前作为其限定词，就不可以省略tiu而不改变意思。但是，常常可以将tiu改为la而无重大的意思改变：Li ankoraŭ ne redonis tiun libron, kiun li pruntis de mi. → Li ankoraŭ ne redonis la libron, kiun li pruntis de mi. 他还没有归还从我这里借走的那本书。如果说成：Li ankoraŭ ne redonis libron, kiun…，说的则是他从我这里借走的那些书中的一本。意思改变了。
- Tio, kio pasis, ne revenos. → Kio pasis, ne revenos. 〈谚语〉失去的不再回归。/ 一去不复返。
- Li tuj faris tion, kion mi volis. → Li tuj faris, kion mi volis. 他立即做了我想要做的事。
如果tio和kio有介词，最好不要省略tio：Marta renkontiĝis kun tio, kun kio renkontiĝas milionoj da homoj. 玛尔塔遇到了几百万人都会遇到的事。不是：*Marta renkontiĝis, kun kio renkontiĝas…*
如果kiam关系从句与tiam相关联，则最为常见的是省略tiam。除非想要强调，才会保留tiam：Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn. 有钱时，就会有许多朋友。
通常只用antaŭ kiam, de kiam等而不用antaŭ tiam kiam, de tiam kiam等。因此，tiam省略了，但是保留了介词。在这种情况下，介词不与kiam相关联，而与整个kiam从句相关联：Post tiam, kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. → Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. 她到这个森林不久，夜幕就降临了。
只要说ĝis而不说ĝis (tiam) kiam。同样不要用dum (tiam) kiam而只用dum。Ĝis和dum是独立的从属连词，完全不需要借助kiam。
如果kie关系从句与单独的tie相关联，则常常省略tie，但是可以保留tie以示强调：Kie estas pano, [tie] ne mankas panpecetoj. 〈谚语〉哪里有面包，哪里就不缺面包屑。／锅里有，碗里就有。
Kia关系从句始终与主句中的tia相关联。最为常见的是保留tia，但是，如果句子意思依然清楚，则可将其省略：Li havas [tian] kapon, kian vi ne trovos en la tuta mondo. 他长着你在全世界都找不到的头脑。
Kiel关系从句始终与主句中的tiel相关联，但是，常常可以省略tiel：Ne vivu [tiel] kiel vi volas, vivu [tiel] kiel vi povas. 〈谚语〉不要活你所想，而要活你所能。
Kiom关系从句始终与主句中的tiom相关联，但是，常常可以省略tiom：Da pulvo ni havas [tiom] kiom vi volas. 你想要多少火药，我们就有多少。
Kies关系从句极其罕见地与主句中的ties相关联。然而，当有时出现这样的情况时，几乎不可以省略ties：Kies ĝi estas, ties ĝi restu. 它是谁的，就让它还是谁的吧。
Kial关系从句从不与主句中的tial相关联。
当TI首词和KI首关系词具有不同的作用标志时，或者当其中一个有而另一个没有作用标志时，省略TI首词通常是不可能的。
不要说：*Mi konas, kiu venis.* 而要说：Mi konas tiun, kiu venis. 我认识那个来人。不要说：*Ĝi estas besto, kian vi timas.* 但是要说：Ĝi estas tia besto, kian vi timas. 它是你害怕的那种动物。
不可能说：*Ili loĝas, de kie mi venas.* 必须说：Ili loĝas tie, de kie mi venas. 他们住在我来的地方。也不可能说：*Li devenas, kien mi iros.* 有必要说：Li devenas de tie, kien mi iros. 他来自我要去的地方。省略tie，而保留tie前的介词，这也是不可能的。不要说：*Li venas de kie mi loĝas.* 而要说：Li venas de tie, kie mi loĝas. 他从我住的地方来。
在一些语言中，有时有可能省略KI首关系词。这在世界语中是不可能的。不要说：*La viro, mi vidis, portis valizon.* 从句中缺少vidis的宾语。因此，人们不可能知道我看到了什么。要说：La viro, kiun mi vidis, portis valizon. 我看到的那个男士提着行李箱。不要说：*Nun estas la horo, ŝi normale alvenas.* 要说：Nun estas la horo, kiam ŝi normale alvenas. 现在是她通常到来的时间。
在某些语言中，有时可以省略KI首关系词，而保留可能会用到的介词，该介词单独位于从句中的某处（甚至在句末）。这在世界语中是绝对不可能的。介词必须位于其作用由它表示的句成分前。不要说：*Mi vidis tiun knabinon, vi parolis pri.* 一定要说：Mi vidis tiun knabinon, pri kiu vi parolis. 我见到了你（们）所说的那个女孩。
23.4 Se
Se的意思是“如果，假如，要是”。Se引导表示条件、假设或状况的从句：
- Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. = En la okazo, ke li scius… 他要是知道我在这里，他会立即过来的。◇使用假定式，因为说的仅仅是幻想。
- Se mi estus sana, mi estus feliĉa. = Sub la kondiĉo, ke mi estus sana… 如果我身体好，我就会很幸福。
- Se li havas multe da mono, li verŝajne aĉetos aŭton. 如果他有很多钱，他很可能会买汽车。◇AS形式和OS形式（陈述式）表示可能有现实性。很可能他真的有许多钱，但是人们并不确知。
- Se iu havas multe da mono, tiu havas ankaŭ multe da problemoj. 如果一个人有很多钱，这个人也会有很多问题。◇AS形式表示说的是永恒的原则。
- Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. 这本书有60页；因此，如果我每天阅读15页，我将在4天内读完全书。◇在此类句中也有可能使用假定式。在将来时上，不可能始终严格区分幻想与事实，因为未来总是不确定的。
当se从句位于句首时，在主句中常常使用tiam以帮助使意思清楚。Tiam指代se从句的概念。也可以使用tiuokaze, tiaokaze等：Se ĉiu balaos antaŭ sia pordo, tiam en la tuta urbo estos ordo. 〈谚语〉每人自扫家门前，全城秩序变井然。
有时，主句中的tio指代前面se从句的概念：Se ŝi havas multe da mono, tio ne nepre signifas, ke ŝi estas feliĉa. = Se ŝi havas multe da mono, la fakto, ke ŝi havas multe da mono, ne nepre signifas… 如果她有许多钱，这不一定意味着她就幸福。
Se也用于主句中，表示很可能不可实现的强烈愿望。在此类句中，动词始终用US形式：Ho, se mi estus sola! Se mi ne havus infanon! = Mi deziregas, ke mi estu sola, ke mi ne havu infanon (sed tio ne eblas). 啊，我要是一个人多好！我要是没有孩子多好！（但这是不可能的）可以说，真正的主句省略了：Ho, se mi estus sola, tiam mi estus feliĉa! 啊，假如我是一个人，我就会很幸福！可以在表愿望的se从句中使用nur，以强调愿望意义：Ho, se mi nur estus sola! 啊，但愿我是一个人！Ho, se mi nur povus esti tiu feliĉulo! 啊，但愿我能成为那个幸运儿！
23.5 Ĉar
Ĉar的意思是“因为，由于”。Ĉar引导表示原因或理由的从句：
- La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. = Ke la tranĉilo estas akra, estas la kaŭzo, ke ĝi tranĉas bone. 这把刀子切起来很快，因为它很锋利。
- Ĉar vi estas tiel servema, mi faras al vi donacon. 由于你如此热心助人，我送你一件礼物。
- Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana. 请医生来，因为我生病了。
- Li estas mia onklo, ĉar mia patro estas lia frato. 他是我的叔叔［伯伯］，因为我父亲是他的哥哥［弟弟］。◇我父亲是其兄弟的事实，乃是称其为我叔叔［伯伯］的理由。
如果ĉar从句位于句首，则常常在主句中使用tial。Tial指代ĉar从句的概念：
- Ĉar la aŭtoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu fojon por ĉiam ĉiujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon, tial Esperanto estas “nenies propraĵo”. 由于世界语的创始人从一开始就永远拒绝接受有关该语言的所有个人的权利与特权，因此世界语是“不属于任何人的财产”。◇在一个长的ĉar从句结尾处，人们可能忘记了它是以ĉar开头的。Tial便引导原因的跟进，并提醒说的是原因。
有时，tial直接用在ĉar前表示强调：Mi petas tion ĉi tial, ĉar mi scias la inklinon de la plimulto da homoj. 我之所以提出这个请求，是因为我知道大多数人的喜好。然而，在tial后通常使用ke从句。Tial ke = pro tio ke = ĉar：Tio ĉi estas nur tial, ke la ideo mem de lingvo “tutmonda” estas tiel alta kaj alloga. 这仅仅是因为“全世界的”语言这一概念本身就是如此崇高与诱人。可是，不要使用变体*pro tio ĉar*。
23.6 Dum
Dum引导时间从句。Dum从句表示与主句同时进行的某事。如果从句和主句几乎都在进行中，并且几乎是在同时进行，就使用dum：
- Unu el la vojaĝantoj gardodeĵoris, dum la aliaj dormis. 旅客中一个人出来打更，而其余的人睡觉。◇打更与睡觉同时进行。
- Restu apud mi, dum mi kun li ekstere parolos. 我跟他在外面讲话时，请呆在我身边。
在很多情况下，dum从句表示与主句形成对比的某事物。这时，时间持续的意义可能减弱，有时几乎消失：
- Dum interne ĉio kantadis kaj ĝojadis, ŝi sidis malgaja en sia ĝardeneto. 当里面充满了歌声和快乐的时候，她却悲哀地坐在她的小花园里。◇两个同时进行的动作彼此形成强烈的对比。
- Li estas nur unufoja mensoginto dum vi estas ankoraŭ nun ĉiam mensoganto. 他只是说了一次谎，而你现在还总是在说谎。◇两个状态确实是同时进行的（尽管“一次说谎”的动作先发生），但是，重要的是“一次说谎”与“总是说谎”之间的对比。
Dum起初只是从属连词，后来dum也变成了介词：Dum la manĝado venas apetito. 〈谚语〉吃饭时胃口开。
如果不是两个动作都在进行，或者不想特别表示持续性，就使用关系词kiam。这时，这两个动作可能只是瞬间同时进行：Kiam mi venis al li, li dormis. 我到他那里时，他在睡觉。Kiam oni estas riĉa, oni havas multajn amikojn. 有钱时就会有许多朋友。Dum和kiam表示不同的细化变化。因此，不要同时使用两者。不要说：*Tio okazis, dum kiam mi loĝis en Romo.* 如果论及长时间进行的事情，就要说…dum mi loĝis en Romo （这件事发生）在我住在罗马期间。如果是短时间进行的事情，或者持续性并不重要，就要说…kiam mi loĝis en Romo （这件事发生）在我住在罗马时。
23.7 Ĝis
Ĝis引导表示主句的时间终点的从句。当ĝis从句的动作开始时，主句的动作便结束了：
- Ili persekutos vin, ĝis vi pereos. 〈圣经〉（它们）都要追赶你，直到你灭亡。◇当你灭亡时，追赶（即迫害）就结束了。
- Malĝoje ŝi eliris el la palaco kaj iris dum la tuta tago tra kampoj kaj marĉoj, ĝis ŝi venis al la granda arbaro. 她悲哀地走出宫殿，在田野和沼泽地上走了一整天，一直走到一个大森林。◇当她来到大森林时，行走停止了。
- Ili jam obstine celados al ĝi ĉiam pli kaj pli kaj ne ĉesos en sia celado tiel longe, ĝis ili la aferon atingos. 他们将越来越固执地追求它，将不会停止追求，直到他们成就事业为止。
Ĝis从句要始终表示几乎是瞬间发生的事情。不要说：*Mi restis, ĝis li dormis.* 而要说：Mi restis, ĝis li ekdormis. 我一直待到他睡着为止。或者：Mi restis, ĝis mi vidis, ke li dormas. 我一直待到看到他睡着为止。或类似的句子。
在时间从句中，在ĝis后面加上kiam是多余的，甚至是要避免的。不要说：*Mi daŭrigos demandadi al vi, ĝis kiam vi respondos.* 只要说：Mi daŭrigos demandadi al vi, ĝis vi respondos. 我将一直向你提问，直到你回答为止。Ĝis是独立的从属连词，不需要kiam的帮助。但是，如果论及疑问从句，则ĝis kiam是完全规范的：Mi demandis, ĝis kiamili restos tie. 我问他们将在那里呆到何时。
Ĝis kiam只用在疑问句中可能看上去很奇怪。对此的说明是，非疑问的ĝis kiam是完全不同于疑问的ĝis kiam的句结构。相似性仅仅是外表的。在非疑问从句前，ĝis与整个从句相关联：Mi daŭrigos demandadi al vi, ĝis *kiam* vi respondos. = Mi daŭrigos demandadi al vi ĝis la tempo de via respondo. 然而，在疑问从句中ĝis只与kiam相关联：Mi demandis, ĝis kiam ili restos tie. = Mi demandis: “Ĝis kiu tempo ili restos tie?” 在此类疑问从句中，ĝis和kiam都一定是为意思所需。然而在ĝis时间从句中，kiam是完全多余的。有时，加上这种多余的kiam甚至会让人相信说的是疑问句，尽管绝非如此。
有些人在ĝis从句中（由于受民族语的影响）错误地加上ne，导致了十分含糊的意思。例如，有人说：*Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi ne donos pruvojn.* 预期的意思是，“不相信你的话”的动作将在“证据被给出”的瞬间停止。因此，必须说：Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi donos pruvojn. 直到你给出证据，我才会相信你的话。然而，如果在ĝis前使用dum，就要用ne：Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, dum vi ne donos pruvojn. 在你不给出证据期间，我不会相信你的话。“不相信你的话”的动作将在“你不给出证据”期间持续（直到“你给出证据”的瞬间为止）。
Ĝis从一开始就不仅是从属连词而且也是介词（§10.3.2）：Post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo. 晚饭后，我们的兄弟就和客人一起从家里出去了，并且一直把他们送到家。
23.8 Kvankam
Kvankam引导表示不足的原因或不足的妨碍物的从句。Kvankam从句表示未能成功妨碍主句概念的某事物：
- Ŝi edziniĝis kun sia kuzo, kvankam ŝiaj gepatroj volis ŝin edzinigi kun alia persono. 她嫁给了自己的堂兄，尽管她的父母想要她嫁给另一个人。◇她确实嫁给了自己的堂兄。父母的意志未能妨碍这件事。
- Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo, kvankam ili ne ĉiam estas faritaj el tolo. 衬衫、衣领、袖口和其他类似物品，我们称之为布制品，尽管它们并不总是用布做的。◇我们确实称它们为布制品。它们并不总是用布做的这一事实不妨碍这一点。
如果kvankam从句位于句首，则常常为了意思清楚而在主句中使用tamen：
- Kvankam la pasintaj tagoj povis ŝin prepari al tia sorto, ĝi tamen estis surprizo. 虽然过去的日子能够使她对命运有所准备，但是那还是一件意想不到的事。
- Kvankam blinda kaj maljuna, li en la daŭro de tre mallonga tempo perfekte ellernis Esperanton. = Kvankam li estis blinda kaj maljuna… 他虽然双目失明，年纪又大，但是他在很短的时间里就很好地学会了世界语。
永远不要用sed（也不要用kaj）来辅助kvankam从句。不要说：*Kvankam mi ne volis tion, sed mi faris.* 而要说：Kvankam mi ne volis tion, mi tamen faris. 虽然我不想做那件事，但是我做了。或者：Mi ne volis tion, sed mi tamen faris. 我不想做那件事，但是我做了。
Kvankam跟malgraŭ很相似。区别是，kvankam引导从句，而malgraŭ则是介词，位于名词短语前：Ili rifuzis helpi, kvankam mi petegis. 他们拒绝帮助，尽管我强烈要求。= Ili rifuzis helpi malgraŭ mia petego. 不顾我的强烈要求，他们拒绝帮助。
但是，malgraŭ也可以借助于ke或tio ke来引导从句：Ili rifuzis helpi malgraŭ (tio), ke mi petegis. 他们拒绝帮助，尽管我强烈要求。短语malgraŭ (tio) ke较不惯用，所以比kvankam更加强调。还有甚至更加强烈的说法spite ke，表示故意的对抗：Ili rifuzis spite ke mi petegis. 他们全然不顾我强烈要求而执意拒绝。有时，eĉ + se也可以有类似的意思。Eĉ se表示，假如事情不能妨碍，就会感到吃惊：Ili rifuzus, eĉ se mi petegus. 即使我强烈要求，他们也会拒绝的。
23.9 Kvazaŭ
Kvazaŭ的意思是“好像，仿佛”。Kvazaŭ可以引导表示虚拟比较的从句：
- Tie ili sidis kune, kvazaŭ ili estus gefianĉoj. = Ili sidis kune tiel, kiel estus, se ili estus gefianĉoj. 他们一起坐在那里，好像一对未婚夫妇。◇他们不是未婚夫妇，但是看上去像。
- Ŝi kuris al li renkonte, kvazaŭ ŝi volus lin kisi. Ŝi tion ne faris. 她向他跑过来，好像她想要吻他似的。（事实上）她没有这样做。
- Estas al mi kvazaŭ mi sonĝus. 对我来说如同做梦一般。
- Mi havas tian senton, kvazaŭ mi kisus mian patrinon! = Mi havas tian senton, kian mi havus, se mi kisus mian patrinon. 我觉得我好像在吻我的母亲似的。
在此类kvazaŭ从句中通常要用假定式。但是，如果kvazaŭ从句以某种方式再现某人的想法，这时，最为常见的是使用陈述式。这时涉及的是间接引语（§24），其中始终要使用表示过去某时的想法或言语的动词形式：Ŝi havis la senton, kvazaŭ tio estas ŝia arbo. 她感到那仿佛是她的树。
最为常见的是，kvazaŭ不引导从句，而是一个副词性小品词。这时，通常只用陈述式：Ili vidas en mi personon, kiu kvazaŭ ludas la rolon de ia reĝo. 他们在我身上看到了一个似乎扮演国王的人。
23.10 Ol
Ol可以引导时间从句，如果antaŭ位于该从句前的话：
- Antaŭ ol li atingis sian celon, la suno subiris. = Pli frue ol tiam, kiam li atingis… 在他到达目标前，太阳落山了。
- Mi ne manĝos, antaŭ ol mi diros mian aferon. = Mi ne manĝos pli frue ol tiam, kiam mi diros mian aferon. 〈圣经〉我不吃，等我说明白我的事情再吃。
Ol最常见的是与pli或alia搭配表示比较（§14.2）。Antaŭ ol也涉及到比较。两个时间进行比较，其中一个时间更早、更前。逻辑上也可以使用antaŭ kiam，就像使用post kiam一样。或者，逻辑上同样可以使用post ol来代替post kiam。但是，长期以来使用antaŭ ol和post kiam已成习惯。这两个都是符合逻辑的。符合逻辑的还有antaŭ ke (= antaŭ tio ke)和post ke (= post tio ke)，但是，这些说法在实践中未被使用。值得推荐使用antaŭ ol和post kiam，因为正是由于其惯用性，它们最容易被理解。
如果主句和从句具有相同的主语，可以不用从句而使用“antaŭ ol＋不定式”：Oni devas iri longan distancon, antaŭ ol veni al la rivero. 到河边，要走好长一段路。
23.11 Apenaŭ
Apenaŭ最常为副词性小品词，但是，它也可以是时间从句的从属连词。这时，apenaŭ意思是“一…就；刚…就”。这种apenaŭ从句总是位于主句之前：
- Apenaŭ ŝia patrino ŝin rimarkis, ŝi kriis al ŝi: “Nu, mia filino?” = Tuj post kiam ŝia patrino ŝin rimarkis (preskaŭ samtempe), ŝi kriis… 她的母亲刚一看到她，她就对她喊：“哎，（是）我的女儿吗?”
- Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, el la buŝo de Janjo elsaltis krieto de doloro. 她刚刚碰到她的手臂，雅娜的嘴里就发出疼痛的尖叫。
或者，可以将apenaŭ作为副词性小品词用在主句中：Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, kiam el la buŝo… （意思同上）现在，句子kiam el la buŝo… 是时间从句。
中国世界语网站绿网
Verda Reto, la ĉina esperanta retejo
https://reto.cn