La Dudek-kvina Leciono
第二十五课
【Tipaj frazoj】
| 1. La birdo estas | manĝata de akcipitro. nutrata de la knabo. fermita en la kaĝo de la knabo. kaptota de la knabo per reto. |
- La akcipitro timigas la birdeton (kokinon, besteton).
- La tablo (kaĝo, retsako) estas farita el ligno (fero, silko).
- Petro estas tial alta (interesa, gaja) kiel Helena.
- Ĉu vi konas la knabon, kies patro ĵus mortis (kies patro ĵus batis lin, kies amiko donis al li multe da libroj).
Teksto
Ŝajna Mortostato
Gordon Gallup, usona esploristo, faris eksperimentojn pri la ŝajna mortostato de bestoj. Por estigi tian senton, ofte sufiĉas kapti iun beston, kaj malebligi al ĝi movi sin. La rigideco daŭras dum 15 sekundoj ĝis horoj. La rekordo estis atingita de iu kokino, kies rigideco daŭris 3 horojn kaj 47 minutojn.
- Gallup eksperimentis ĉefe per kokinoj. Dum sia ŝajna mortostato, ili estis tiel rigidaj kiel kadavroj; sed ili nek dormis nek perdis la konscion; male, rapidiĝis iliaj korbatoj kaj ankaŭ la spirado.
Laŭ la esploristo, la ŝajna mortostato ekestas pro forta timosento; ju pli granda ĝi estas, des pli longa estas la daŭro de la rigideco. La kokinoj precipe ektimis akcipitron, kiu estis farita el pajlo. Estas interese, ke nur la okuloj de la akcipitro timigis ilin. Kiam oni kovris al ĝi la okulojn, la kokinoj tute ne timis.
Tiu ĉi reflekso, ĉe la bestoj, ekfunkcias, kiam mankas ebleco forkuri. Ĝi estas la lasta provo de sinsavo. Probable, ili konsideras, ke ĝi estas la plej bona rimedo savi ilian vivon, dum malamikoj estas starantaj antaŭ ili.
Vortoj (生词)
| akcipitro 鹰 | esplori 探究，考查 |
| ligno 木材 | eksperimenti 试验，实验 |
| fero 铁 | sento 感觉，情感 |
| silko 丝绸，丝 | rigida 僵硬的 |
| ŝajna表面上的，似为真实的 | sekundo 秒 |
| stato 状态，情况 | rekordo 纪录，最好成绩 |
| Usono 美国 | ĉefe 主要的 |
| kadavro 尸体 | reflekso 条件反射 |
| nek…nek… 既不……也不 | sako 口袋 |
| konscio 知觉，意识 | manki 缺少，不足 |
| koro 心 | provo 尝试，努力 |
| spiri 呼吸 | probable 可能，大概 |
| laŭ （介）依照，按照 | konsideri 考虑，认为 |
| pro （介）因为 | koni 认识，知道 |
| precipe 特别是，尤其是 | bildo 图画，景象 |
| pajlo 稻草，麦秆 | prunti 借，借贷 |
| okulo 眼睛 | sendi 寄，发送 |
| kovri 遮住，蒙住，盖住 | koverto 信封 |
| -ec （接尾）表抽象的性质 | |
【概说】
本课主要介绍被动语态的用法和以 kies 引导的定语从句。
一、以 kies 引导的定语从句
例：Ĉu vi konas la knabon, kies patro ĵus mortis?（你认识那位刚死了父亲的男孩吗？）
这个句子中，kies 引导一个定语从句修饰 knabo。kies叫做关系形容词。
什么时候用 kies 引导定语从句呢？首先，我们要弄清 kies 的含义：谁的、那个的、那些的等等。也就是说，当我们要用关系词表达“……的”时，就用 kies。
kies 同样具有双重功能，一是复指被修饰词，一是在从句中作定语。但 kies 复指被修饰的词并不是简单的复指，而加上了其他的意思，即“……的”。如果我们把上例重新译过，译的再直一点，这种用法就很清楚了：“你认识他的父亲刚死了的那位男孩吗？”假如我们在进一步，将定语从句分段译，意思就更清楚了：
“你认识那个男孩吗？他的父亲刚死了。”
二、被动语态
到目前为止，我们还从未接触过被动语态的用法。从现在开始，我们要逐渐的学习和熟练地使用被动语态。
世界语的语态分为两种：主动语态和被动语态。
主动语态表示主语是动作的执行者；被动语态中的主语则是动作的承受着。如：
Li batis la knabon. （他打了那小孩。）
La knabo estis batita de li.（那小孩被他打了。）
汉语中的被动语态很简单，用一个“被”字表示就够了，但世界语里的被动语态却要复杂得多。那么，被动语态是怎样构成的呢？
- 由分词加连系动词构成，但分词须是被动分词：La knabo estis batita de li.
- 被动分词的构成
被动分词也有三种形式：
1）进行式：由动词词根加词尾 -ata 构成：batata（正在被打）
2）完成式：由动词词根加词尾 -ita 构成：batita（被打过了）
3）将来式：由动词词根加词尾 -ota 构成：batota（将要被打）
- 被动语态只是一种语态，要表达被动语态的时态时，还得借助连系动词。下面是被动语态的各种时态：
| 1. 现在 | 进行时：estas batata （正在被打） |
| 完成时：estas batita（已被打过） | |
| 将来时：estas batota（将要被打） |
只要换一下连系动词的时态，整个被动语态所表示出的时态也就随之变化，如：
| 2. 过去 | 进行时：estis batata （过去正在被打） |
| 完成时：estis batita（过去已被打过） | |
| 将来时：estis batota（过去正要被打） |
| 3. 将来 | 进行时：estos batata（将来正在被打） |
| 完成时：estos batita（将来已被打过） | |
| 将来时：estos batota（将来将要被打） |
以上三组，前两组最为常用，后一组很少用。因此，重点应放在前两组上。要记住这几组被动形式并不难，只要能记住被动态的简单构成形式就可以了。
- 在使用被动语态时，应注意以下几点：
1）被动语态中也有动作的执行者，但这个动作的执行这不是主语，而是由 de 引导的状语：
La knabo estas batita de li. （男孩被他打了。）
其中，主语 knabo 是打的对象，是动作的承受者；esti batita 是谓语，属于复合谓语；de li 表示“被他”，“由他”，是“打”这个动作的执行者。被动语态中，动作的执行这都由介词 de 来引导。
2）如果在被动语态中要表示完成这个动作所使用的工具时，用 per 表示。如：
La knabo estis batita de li per dika libro.（那个男孩被他用一本厚厚的书打了。）
3）被动语态中，表示主语组成的材料，用 el 表示：
La tablo estas farita el ligno.（桌子时用木料做的。）
4）因为被动分词在构成时态时是以 -a 结尾的，因此要注意在数上与主语保持一致：
La knaboj estas batitaj de li.（孩子们被他打了。）
5）被动语态中主语虽然是动作的承受者，但语法上它是主语，永远不能加宾格词尾 -n。
6）由于被动语态的形式比较笨重，在实际运用中，可以用更简单的形式来代替；具体办法是用接尾词 -iĝ:
La respondo estis aŭdita （回答被听见了）可以变为：La respondo aŭdiĝis.
这种形式与被动语态的形式所表达的意思基本上是一样的。也就是说，-iĝ 可以代替被动语态的形式表达被动意思。
7）只有及物动词才能构成被动分词，因此也只有及物动词才能构成被动语态。相应说来，-iĝ 也只有与及物动词连用才能表达被动意思。
8）不及物动词加上接尾词 -ig 后，变成及物动词，这是可以由被动分词，也可以构成被动语态。如：
Li sidis.（他坐着。）
Li sidigis la knabon.（他让那孩子坐下。）
La knabo estis sidigita de li.（那孩子由他示意坐下。）
【句型与课文注释】
- La birdo estas fermita en la kaĝo de la knabo:那只鸟而被那个男孩关在笼子里。
- La akcipitro timigis la birdeton:那只鹰是那只小鸟感到害怕。或：那只鹰吓住了那只小鸟。
注意：timi 本来是及物动词，如 la birdo timis la akcipitron（鸟怕鹰）。加上 -ig 之后，意思起了变化，主语再不是害怕者，而是被害怕者。要特别注意这种结构。再如：scii（知道），sciigi（使……知道）。
Li sciis tion.（他知道那件事。）
Li sciigis tion.（他使别人知道那件事。）
后一个句子中，“知道”这个动作的执行者不是 li ，而是其他的什么人。要表示出这个人，可以用如下的形式：
Li sciigis lin pri tio.
Li sciigis al li tion.
注意：如果写成 Li sciigis lin tion, 尽管在理论上没有什么问题，但同时使用两个 -n 的情况，有时可能会引起误解。所以一般避免这样的用法。
- retsako:网袋。
- Petro estas tiel alta kiel Helena:彼得与海伦一样高。tiel… kiel… 这种短语是比较等级的又一种方式，叫平级，即比较和被比较部分是相同的。tiel 之后可以用形容词，也可以用副词：
Li laboris tiel bone kiel Helena. 他与海伦工作得一样出色。
比较：Lilaboris pli bone ol Helena.
- 课文标题译文是：装死。ŝajna 意为“假的”、“好像的”、“假装的”。mortostato: 死的状态。
这是一篇科技小品，讲一些小动物在生存斗争中，面对强敌，以装死为武器，对付敌人。
- Gordon Gallup:美国以自然科学专家。Gordon 是名，Gallup 是姓。西方人中姓不重名，因此用缩写形式时，也是将名缩写，保留姓的全貌：G. Gallup.
- estigi:引起，使处于……状态。
- kapti和 malebligi 两个动词不定式短语作主语后置了。谓语是 sufiĉas。malebligi al ĝi movi sin: 不让它使自己移动。ĝi = iu besto; sin = ĝin.
- rigideco:僵硬，僵硬状态。接尾词 -ec 表示抽象的性质。
- daŭras dum 15 sekundoj ĝis horoj:持续15秒至数小时。
- ĉefe per kokinoj:主要用母鸡（做实验）。
- ili nek dormis, nek perdis la konscion:他们既没有入睡，也没失去知觉。
- male, rapidiĝis iliaj korbatoj, kaj ankaŭ la spirado:相反，它们的心脏以及呼吸都加快了。
mal —— male, 由一些接头词可以有自己的派生词。mal 变成副词后，即为“相反”。
- laŭ la esploristo, la ŝajna mortostato ekestas pro forta timosento:据那位专家说，装死是因为极度恐惧而产生的。estas 加 ek 表示“产生”。pro 是表示原因的介词。
- kiam oni kovris al ĝi la okulojn:当人们蒙住鹰的眼睛时。kovris al ĝi la okulojn 不能写为 kovris ĝin la okulojn.
- Tiu ĉi reflekso, eĉ la bestoj, ekfunkcias, kiam mankas ebleco forkuri:动物的这种条件反射在走投无路的时候就发生了。che la bestoj: 表示条件反射在他们身上发生。mankas ebleco forkuri: 缺乏逃掉的可能性。ebleco作主语，后置了。forkuri 是 ebleco 的定语。
- Ĝi estas la lasta provo de sinsavo:这（指装死）是逃命的最后一招（努力）。sinsavo 是 si + n + savo 的复合词。反身代词 si 加上宾格后，可以与一些动词变来的名词连用，如 sinsavo 表示“自救”。
- pruntedoni:借给。表示“借”时，常常不用 prunti，而用副词形式与 doni 构成复合词。
- kio do?那又怎样呢？有什么事吗？这是口语中常用的省略句，要找出原句的结构是没有必要的。
Gramatiko （语法）
一、比较等级小结
形容词和副词有比较等级的用法。比较等级可以分为三种：
- 平级：用 tiel… kiel… 或 tiom（那么多）… kio… 等连接。如：
Li estas tiel alta kiel mi.（他与我一样高。）
Li pagis tiom da mono, kiom mi. （他与我付出一样多的钱。）
- 较高级（或称比较级）：用 pli… ol…。如：
Li estas pli alta ol mi. （他比我高。）
Li laboris pli bone ol mi. （他工作比我好。）
- 最高级：用 (la) plej… el (en 等）连接。如：
Li estas la plej alta (homo) el ni. （他是我们当中最高的。）
Li lernas plej diligente en la lernejo. （他是学校里最用功的。）
注意：副词的最高级前不能用 la，而形容词前必须用 la。
上面所谈的是最基本的三种用法，下面我们谈谈几种变化形式和特殊形式。
- 有时，我们可以看到 malpli 或 malplej 的用法，如：
Li estas la malplej alta el ni. （他是我们当中最矮的一个。）
malplej alta 实际上是 plej malalta 的变体。同样：
Li estas malpli alta ol mi. （他比我矮。）
这是 pli malalta 的变体。
- pli kaj pli（越来越……）
这是一种表示逐渐变化的强调形式，如：
Li laboras pli kaj pli diligente.（他工作越来越勤奋了。）
- Ju pli…, des pli…（越……，越……）
这是表示递进的一种特殊形式。如：
Ju pli li havas, des pli li volas.（他越多越贪。）
Ju pli diligente oni semas, des pli multe oni rikoltas.（耕耘越勤奋，收获越多。）
- kiel eble plej:（尽可能……地）
这是一种表示极端的特殊用法。如：
Laboru kiel eble plej rapide.（尽快干！）
Revenu kiel eble plej frue. （尽早回来！）
另外，pli 与 plej 也有不用于比较而只说明形容词或副词的程度的情况：
Li estas pli alta.（他更高。）
Li laboras plej rapide.（他工作非常快。）
这两个句子中的 pli 和 plej 都不表示与其他事物对比，只起修饰 alta 或 rapide 的作用。再如：
Li estas plej alta.（他很高。）当然也可以译为“最高”。但实际上没有与其他作对比，词时，冠词 la 多是不用的。
二、状语的类别
根据状语在句中的功能可分为地点、时间、行为方式、原因和目的等状语。
- 地点状语：
Kie vi laboras? 你在哪儿工作？
En la kampoj floroj pompas. 田野上鲜花盛开。
- 时间状语：
Estas tre varme somere. 夏天天气很热。
Petro naskiĝis la dudekan de decembro. 彼得生于十二月二十日。
Mi finlegis la tutan libron en tri tagoj. 我三天之内读完了这本书。
- 目的状语：
Por akiri tion, vi devas mem labori. 为了得到它，你必须自己干。
- 原因状语：
La ŝajna mortostato ekestas pro forta timosento. 装死是由极度恐惧引起的。
- 行为方式状语：
Petro kaptis la kokinon je la piedoj. 彼得抓住鸡的双腿。
- 程度状语：
Li tre ŝatas la libron. 他很喜欢那本书。
Petro laboras tre bone. 彼得工作很卖劲。
同义词
ŝati, ami
ŝati 表示喜欢，喜爱，由令人愉快之意。
ami 表示热爱，爱。这种感情要比 ŝati 所表示的感情深沉得多，内在得多。如：
Petro ŝatas la bildojn.彼得喜欢那些画。
Petro amas ŝin.彼得爱她。
又如：
Petro ŝatas la knabon.彼得喜欢那男孩。
Petro amas sian patrinon. 彼得爱自己的母亲。