| 世界语教程 | Kurso de Esperanto | 魏以达、刘祖军 合编 |
La Dudek-sepa Leciono
第二十七课
【Tipaj frazoj】
| 1. Li faris | grandajn kontribuojn al tio. korpan ekzercadon matene. notojn pri meteologio. |
- La sciencistoj estas tre seriozaj (sindonemaj, fidelaj) al siaj aferoj.
| 3. La homo | leganta la libron skribanta la leteron aŭskultas al li |
estas | leganto. skribanto. aŭskultanto. |
Teksto
La Lastaj Meteo-notoj
John Dalton, fama sciencisto, faris grandajn kontribuojn al la homaro en la kampoj de kemio, fiziko kaj meteologio. En la aĝo de 21 jaroj, li komencis studi meteologion kaj fari notojn pri veter-stato ĉiutage. Tio daŭris 57 jarojn, ĝis li mortis. Post lia morto oni trovis lian lastan meteo-noton: “La 26-an de julio, 1844, pluvetas.” La dato ĝuste estis la tago antaŭ lia forpaso.
Post 130 jaroj la simila afero okazis en Ĉinio. Zhu Ke-zhen, fama ĉina 83-jara meteologo, ankaŭ postlasis meteo-noton, kiun li faris en la tago antaŭ sia morto. Iom post la sesa horo matene de la 6-a de februaro, 1974, tiu malsana sciencisto leviĝis kaj ŝaltis per tremanta mano tablo-lampon kaj radio-ricevilon por aŭskulti veteran prognozon. Poste, li malfermis notlibron kaj pene skribis: “Sereneco transiras al nubeco…” La sekvantan tagon li forpasis la mondon.
Ĉiumatene s-ro Zhu elmetis termometron en la korton, faris korpan ekzercadon kaj post tio notis la temperaturon. Li atente observis kaj notis pri la veterstato ĉiam ŝanĝanta. Tion li faris dum kelkdek jaroj. Kiam li malsaniĝis li aŭskultis al radio elsendanta verter-informojn kaj per tio li ricevis la veter-informojn.
Nin forte kortuŝis la anekdotoj pri la kontribuintoj, kiuj estis tiel seriozaj, sindonemaj kaj fidelaj al sia afero. Por akiri fidindajn materialojn, ili energie laboris kelkdek jarojn malgraŭ sia malsano kaj dediĉis sian tutan vivon al la nobla afero. Ni devas lerni de ili kaj fariĝi laboremaj kaj bravaj batalantoj en la moderniga konstruado de nia granda patrujo.
Vortoj (生词)
| meteo 气象 | korpo 身体 |
| meteologo 气象学者（家） | ekzerci 练习，训练 |
| meteologio 气象学 | observi 观察 |
| fama 有名的，著名的 | ŝanĝi 变化 |
| noto 笔记 | meti 放，置 |
| scienco 科学 | informo 情报，消息 |
| pasi 走过，经过 | tuŝi 触动 |
| simila 类似的，同样的 | anekdoto 故事，轶事 |
| ŝalti 开电门 | fidi 信任 |
| tremi 发抖 | materialo 资料，材料 |
| radio 无线电广播 | energie 精力充沛的 |
| prognozo 预报 | dediĉi 奉献，献身 |
| s-ro sinjoro的缩写 | nobla 高尚的 |
| temperaturo 温度 | brava 勇敢的 |
| vetero 天气，气候 | moderna 现代的 |
| serena 晴朗的 | moderniga 现代化的 |
| nubo 云 | konstrui 建设 |
| sekvi 跟随，随之发生 | fidela 忠实的 |
| termometro 寒暑表，温度计 | koncerto 音乐会 |
【概说】
本课的语法重点是主动分词的两种新用法：分词形容词和分词名词。
一、分词形容词
前面我们曾学过主动分词与 esti 一起构成谓语的用法，除此而外，分词还具有形容词的功用。形容词能在句中充当什么成份，分词形容词同样能充当什么成份。形容词与分词形容词的根本区别在于：形容词是表示性质、特征和状态的词，而分词形容词则表示动作。如：
La bela knabino estas tre alta.
La kuranta knabino estas tre bela. （正在跑的女孩很美。）
主动分词形容词分别由 -anta, -inta, onta 构成。这与主动分词构成时态的形式完全一样。分词形容词可以充当定语、宾语补足语等。如：
La kuranta knabino estas bela.
Mi vidis la belan knabinon kuranta.（我看到那个美丽的女孩正在跑。）
主动分词的形容词同样有过去式、现在式和将来式。如：
la kuranta knabino 正在跑的女孩
la kurinta knabino 已经跑过了的女孩
la kuronta knabino 正要跑的女孩
主动分词形容词仍然带有动词的特征，即可以有自己的宾语，也可以由状语修饰。如：
la knabo leganta la libron 正在读书的男孩
la knabo kuranta en la ĝardeno 正在花园里跑的男孩
主动分词作定语时，如果是一个单词，多方在被修饰词的前面；如果主动分词是一个短语，即有自己的宾语或状语等，则多放在被修饰词的后面。如：
la leganta knabo 正在阅读的男孩（主动分词形容词在被修饰的词之前）
la knabo leganta la libron en la ĝardeno 正在花园里读那本书的男孩（主动分词形容词词组放在被修饰词之后）
二、分词名词
主动分词若以名词词尾 -o 结尾即为名词。这种名词不表示动作，而表示动作的执行者或发出者。如：
La homo leganta la libron estas leganto.
leganto 意为“读书的人”或“读者”。
同样，分词名词也分为三种式。动作正在进行，用现在式：leganto（正在阅读的人）；动作已经完成则用过去式：leginto（已经读完的人）；动作将要发生就用将来式：legonto（正要读书的人）。
名词分词失去了动词的全部特征，不能带宾语，也不能有自己的状语。
【句型与课文注释】
- 第一个句型一共有三句话，都是说明动词 fari 的用法。第一个 fari 意为“作出”，第二个意为“进行”，第三个意为“记”。
- serioza al:对……严肃认真；fidela al: 对……忠诚；sindonema al: 对……有献身精神，即献身于…….。sindonema 由 si-n-don-em-a 几个词素组成。
- meteo-notoj:气象笔记。
- John Dalton（世界语读音为[ĝon dalten])英国十九世纪伟大的科学家，现代原子理论的奠基人。
- en la kampoj de kemio, fiziko kaj meteologio:在化学、物理和气象学等领域。kampo 有“领域”、“方面”等意思。
- fari noton = noti:做笔记，记下。
- veterstato:天气情况。
- forpaso:逝世。pasi 意为“经过”、“走过”、“消失”；forpasi 意为“消失”，此处名词用来表示 morto，是比较委婉的用法。
- postlasi:遗留，留下。由 post 和 lasi 构成。
- leviĝi = ellitiĝi
11.ŝalti 意为开电门；关电门是 malŝalti。
- tablo-lampo:台灯。
- radio-ricevilo:收音机。
- malfermi notolibron:打开笔记本。
- Sereneco transiras al nubeco:晴转多云。
- La sekvantan tagon:第二天。sekvi 得分词形容词 sekvanta 意为“紧跟着的（一天）”，即第二天。
- elmeti:把……放到外边。与 meti 构成派生词的接头词常见的还有 sur, 即 surmeti，意为“穿上”、“戴上”等。
- fari korpan ekzercadon:锻炼身体。
- la veterstato ĉiam ŝanĝiĝanta:老是变化的天气情况。分词形容词短语 ĉiam ŝanĝiĝanta 作定语。注意：分词形容词同样有数和格一致的问题。
- elsendi:播出，播送。
- kortuŝi:动人，打动……心。由 koro 和 tuŝi 构成复合词。
- fidindaj materialoj:可靠的资料。
- lerni de:向……学习。
- laboremaj kaj bravaj batalantoj:勤劳而勇敢的战士。
- la moderniga konstruado:现代化建设。
Gramatiko （语法）
一、构词法（二）
通过改变语法词尾来改变词的种类，这种方法叫转化。
- 名词可转化为形容词、副词或动词。如：
aŭtuno（秋天）—— aŭtune（在秋天）
limo（界限，边界）—— lima（有限的）—— limi（划界，定边界）
mateno（早上）—— matena（早上的）—— matene（在早上）
- 形容词可以转化为名词、动词或副词。如：
libera（自由的，空闲的）—— libere（自由地）
afabla（和蔼的）—— afable（和蔼地）—— afablo（和蔼）
utila（有用的）—— utile（有用，有益）—— utili（使用，利用）—— utilo（用处，益处）
- 动词转化为名词、副词或形容词。如：
dormi（睡觉）—— dormo（睡眠）
bezoni（需要）—— bezono（需要）—— bezona（需要的）
kutimi（习惯于）—— kutimo（习惯，习俗）—— kutima（习惯的，日常的）—— kutime（习惯地，惯常地）
kulturi（耕种，培植）—— kulturo（耕耘，培养，文化）
voli（要，愿）—— volo（意志，愿望）—— vola（有意的，自觉地）—— vole（情愿地）
ŝajni（好像，似乎）—— ŝajno（外表，外貌）—— ŝajna（貌似的）—— ŝajne（似乎，仿佛）
- 副词转化为形容词、名词和动词。如：
hodiaŭ（今天）—— hodiaŭa（今天的）
baldaŭ（不久）—— baldaŭa（不久的）
nun（现在）—— nuna（目前的）
volonte（情愿地）—— volonto（甘心，情愿）—— volonti（情愿）
- 介词转化为形容词、名词、副词或动词。如：
antaŭ（在……之前）—— antaŭa（前，以前的）—— antaŭe（前面，以前）—— antaŭi（居前）
ĉirkaŭ（在……周围）—— ĉirkaŭa（周围的）—— ĉirkaŭe（附近）—— ĉirkaŭi（环绕）
super（在……之上）—— supera（上面的，上级的）—— supere（在上面）—— superi（超过，胜过）
post（在……之后）—— posta（后面的）—— poste（以后）
二、反身代词 si 用法小结
反身代词指一个动作回到动作的主体或用来加强动作的主体。
在世界语中只有一个反身代词 si，si只用于第三人称（li,ŝi, ĝi, ili）和泛指代词（oni）。它只与句子中的主语发生关系，即复指主语。在句子中，si 主要是用作宾语。si 没有单复数形式，它本身就具有单数或复数的意义。但 si 的转化词或派生词需注意数和格与被修饰词一致的问题。如：
Ili ĵetis sin en Esperanto-movadon. 他们投身于世界语运动。
Ili deziris al siaj kamaradoj sukceson en ilia laboro. 他们祝愿自己的同志们在工作中获得成功。
注意后一个句子中的 sia 和 ilia 所复指的不是同一个部分。反身代词只与主语发生关系，因此，sia 复指主语 ili。而 en ilia laboro 中的 ilia 不是反身代词，因此不能复指主语，它只能复指句中的其他成分。具体而言，在此句中，ilia 复指的只能是间接宾语 kamaradoj。
反身代词的使用要注意以下几点：
- 当代词 kiu, iu, tiu, ĉiu 与介词 el, inter 连用时，不要忘了 kiu, tiu, iu, ĉiu 等是第三人称而不是 el, inter 后面所出现的人称。如：
Ĉiu el ni faras sian devon. 我们每个人都要尽自己的责任。
Iu el ni alportis sian panon. 我们中间的一位带来了他自己的面包。
如果不用 sian 而用 nian，意思就起了变化：
Iu el ni alportis nian panon. 我们中间的一位带来了我们的面包。
- 反身代词 si 常与副词 mem 连用，表示强调。如：
Oni devas kompreni sin mem. 人应该懂得自己。或：人贵有自知之明。
- 反身代词 si 常与介词 per 连用，作状语表示“本身”、“自己”的意思：
Li bone faris la laboron per si mem. 他自己出色的完成了任务。（即没有依靠他人。）
Ili konstruis la domon per si mem. 他们自己盖成了那间房子。
- 反身代词 si 常与其他此类构成合成词，这种情况不限人称。如：
singardema: 小心谨慎，警觉
sindonema: 富于献身精神的
以上两例的 si 都带有宾格，因为在逻辑上，si 是 gardi, doni 等的宾语。又如：
siatempe: 当时，那时
其中 si 是以形容词的形式出现，因为在逻辑上，siatempe 应是 en sia tempo。
在看几个例句：
Mi volis siatempe lerni Esperanton. 那时我想学习世界语。
Ni devas lerni de li sindonemon. 我们应该学习他的献身精神。
Estu singardema! 要提高警惕！
同义词
ŝalti, malfermi
两个词都可以译为“开”，但“开”的对象不同。
malfermi 指开门、开窗子等。
ŝalti 专指开电门，即合上电闸、开关之类的东西，让电流通过电器，是电器能够工作。如：
Bonvole malfermu la fenestron. 请打开窗户。
Li malfermis la notlibron kaj pene skribis. 他打开笔记本艰难地写着。
Bonvole ŝaltu la lampon. 请打开电灯。
Li ŝaltis la radio-ricevilon kaj aŭskultis. 他打开收音机听着。
malfermi 的反义词是 fermi（关）；ŝalti 的反义词是 malŝalti（关）。
词缀用法
词缀指前缀和后缀，即接头词和接尾词。从这一课开始，我们将在每一课中讲几个词缀的用法，以使大家能熟练地掌握世界语中这种非常灵活而有用的词素。
一、ek-,dis-, mal-, -aĉ
- ek-
接头词 ek- 表示开始或突发的动作。
krii（喊叫）—— ekkrii（开始喊叫）
labori（工作）—— eklabori
ridi（笑）—— ekridi（突然笑起来）
iri（走）—— ekiri（出发）
vidi（看到）—— ekvidi（忽然看见，发现）
venti（刮风）—— ekventi（刮起风来）
比较上面两栏，我们就会发现，左边一栏的动词表示正在进行的动作，而右边一栏的动词则表示某个动作刚开始，即从一个动作或状态进入另一个动作或状态。接头词 -ek 的意思接近于 (subite) komenci, 如: Li ekridis. = Li (subite) komencis ridi: 他（突然）开始笑起来。
- dis-
dis-表示分散的意思，多与动词连用。
kuri（跑）—— diskuri（跑散）
iri（走）—— disiri（走散）
doni（给）—— disdoni（分配）
sendi（送）—— dissendi（分发）
semi（播种）—— dissemi（散播，传播）
peco（片）—— dispecigi（打碎）
dis- 常常当作词根使用，加上接尾词和语法词尾构成本身所具有的意义的词。如：disiĝi（分散），disigi（使分散）。
- mal-
mal- 可以与许多词类构成新词，其功用在于将词根的意思完全转向相反的方向，即反义词。
bona（好）—— malbona（坏）
bela（美）—— malbela（丑）
proksima（近）—— malproksima（远）
amiko（朋友）—— malamiko（敌人）
ŝati（喜欢）—— malŝati（厌恶）
atenti（注意）—— malatenti（疏忽）
klare（清楚）—— malklare（模糊）
sukcesi（成功）—— malsukcesi（失败）
antaŭ（在……之前）—— malantaŭ（在……之后）
注意：反义词不能用否定词“不”来理解。如 ŝati —— malŝati, malŝati不能译为“不喜欢”，而应译为“厌恶”、“憎恶”。
有些词没有反义词，因此不能用 mal-。如：
tablo —— maltablo, libro —— mallibro 等都是错误的。
- -aĉ
接尾词 -aĉ 表示“恶劣”、“坏”等。
domo（屋子）—— domaĉo（陋屋）
knabo（南海）—— knabaĉo（捣蛋鬼）
kutimo（习惯）—— kutimaĉo（恶习）
aĉ- 可以加形容词词尾构成单词 aĉa（坏的），也可以加接尾词构成新词 aĉulo（坏人，坏蛋）等。