| 世界语教程 | Kurso de Esperanto | 魏以达、刘祖军 合编 |
La Tridek-kvara Leciono
第三十四课
Teksto
Pri la Historio de la Arta Lumo
La homo estas la sola vivulo, kiu scias estigi lumon, sed ĝia deveno perdiĝis sen postsignoj, en la profunda malproksimo de nia historio.
Laŭ pragreka mito, Prometeo ŝtelis la fajron disde la dioj. Kiu regas la fajron, tiu regas super la fortoj de la naturo. Ne estas do mirinde, ke la scienco lumigi la ĉirkaŭaĵon, delonge interesas la homaron.
La unua lumigilo estis fajrejo: loko, kie aparta grava persono zorgis pri konstanta fajro.
La portebla lumigilo estis granda paŝo antaŭen. La unua “lampo” estis trovita en Suda Francio, kaj ĝi havas la aĝon de ĉirkaŭ 15 mil jaroj. Ĝi konsistis el kavigita ŝtono. Verŝajne, graso aŭ sebo nutris la fajron de la “lampo”.
Antaŭ ĉirkaŭ 5 mil jaroj, en Egiptujo, oni uzis tre belajn metalajn vazojn por lumigado, sed ni ne scias, kio nutris ilian fajron.
En la 4-a jarcento, riĉuloj ekuzis vaksajn kandelojn kiel lumigilojn.
La Nederlanda urbo Hago estis la unua, sur kies stratoj aperis publikaj lumigiloj en la jaro 1673. Baldaŭ sekvis ĝin Parizo, kiu iĝis la “urbo de la lumo”.
La unua gasa lampo eklumis en la laborejo de apotekisto en 1786. Oni longe opiniis, ke la gaso estas la plej perfekta lumigilo. Ĝi elpuŝis la antaŭajn lumfontojn. Sed eksplodoj pro gaso atentigis la homaron pri ĝia danĝero.
Revolucia turno ekestis en 1854. Heinriĉ Grebel, horloĝisto el Hannover, kiu loĝis, poste, en Nov-Jorko, faris la unuan elektran lampon. Ĝi konsistis el boteleto por parfumo, kaj el du karbiĝintaj bambuaj bastonetoj. Li estigis vakuon en la boteleto, kaj ligis la finaĵojn de ambaŭ bastonetoj al pilo. Ekestis lumo sen fumo kaj malbona odoro.
Tamen, oni konsideras kiel patron de la elektra lampo la faman usonan inventiston Edison. Li elpensis la fonografon, la projekciilon por mova filmo kaj, en la jaro 1897, li pendigis 60 lumantajn elektrajn lampojn sur la arboj de la Menlo-parko en Nov-Jorko.
De tiu aŭtuno, la elektra lampo multe perfektiĝis; sed ĝi ne ŝanĝiĝis esence. Ĝi iĝis nia ĉiutaga amiko.
Vortoj
| arta 艺术的，人工的 | Nederlando 荷兰 |
| signo 极好，信号 | publika 公共的 |
| greka 希腊的 | Parizo 巴黎（法国首都） |
| pra-（接头）古代的，远古的 | gaso 煤气，气体 |
| mito 神话 | apoteko 药房 |
| disde （介）从…… | perfekta 完美的，完善的 |
| ŝteli 偷 | eksplodo 炸裂，爆炸 |
| miri 惊异 | danĝro 危险 |
| persono 人 | Nov-Jorko 纽约 |
| konstanta 不变的，持久的 | botelo 细颈瓶 |
| Francio 法国 | parfumo 香水 |
| konsisti 由……组成 | karbo 煤，木炭 |
| kavo 洞穴 | bambuo 竹 |
| graso 油脂，脂肪 | bastono 棒，棍，杖 |
| sebo 兽脂，动物油 | vakuo 真空 |
| Egiptujo 埃及 | ambaŭ 两者都，两者 |
| metalo 金属 | pilo 电池 |
| vazo 罐，盆，钵 | inventi 发明 |
| vakso 蜡 | fonografo 留声机 |
| kandelo 蜡烛 | projekcii 投影，放电影 |
| esence 本质上，根本上 |
【概说】
这一课有一新的语法现象：以kiel引导的宾语补足语。
这种宾语补足语是比较特殊的，叫间接宾语补足语。以前我们曾学过宾语补足语的一般情况，如：Mi trovis la pomon bona（我发现那苹果不错）。在这个例句中，bona是宾语补足语，直接跟在宾语后面，并且以主格形式出现。
有些动词代宾语补足语时，其宾补部分不能直接跟在宾语后面，而需用一个kiel来连接。如：
Oni konsideras lin kiel patron de la elektra lampo. 人们认为他是电灯之父。或：人们把他作为电灯之父来看待。
在以上例句中，konsideri后面的宾语补足语用kiel来引导，并且，宾语补足语必须以宾格的形式出现。kiel在句中有“作为……”的意思。翻译时，最好用第一种译法较为确切和通顺。第二种译法仅供理解时参考。
并不是所有的动词都可以带这种结构的宾语补足语。我们已经学过的这类动词有以下几个：
konsideri（认为） rigardi（认为，看待） uzi（使用）
estimi（尊重，看重） preni（对待，看作）
注意以上动词括号中的中文意思。其中有的并不是我们所学过的。如rigardi，我们只讲过它作为“看”这个意思的用法。以“看”或“注视”之义出现的rigardi不能带有间接宾语补足语。只有当它表示“认为，看待”时，才能带间接宾语补足语。
例：Mi rigardis lin kiel amikon. 我把他看作朋友。
Mi prenas vin kiel infanon. 我把你看做小孩。
Mi estimas vian deziron kiel plej sanktan leĝon. 我把你的希望看作最神圣的行动准则。
Ni uzas Esperanton kiel plej bonan ilon. 我们把世界语用作最好的工具。
使用kiel引导的宾语补足语要特别注意以下两点：
- 宾语补足语必须用宾格；
- 宾语补足语前一般不用冠词，哪怕是有plej这样的字眼，也不用冠词。
【句型与课文注释】
- Pri la Historio de la Arta Lumo:关于人造光源的历史。
- vivulo:生物，指人。
- estigi:使……存在，使……发生。
- deveno:来历，来源。
- postsigno:遗迹，踪迹。
- profunda malproksimo:很早很早以前。proksima 可以表示空间，也可以表示时间。
- pragreka:古希腊的。
接头词pra-表示“古的，远古的”。如：
prapatroj: 祖先们；praulo: 祖宗。
- Prometeo:普罗米修斯，古希腊神话中的英雄人物，传说他从神那儿盗来火种传给人间，给人类带来光明与温暖，为此，他受到天神的严厉惩罚。
- Kiu regas la fajron, tiu regas super la fortoj de la naturo:谁能支配火，谁就有战胜自然的力量。
regi super 可以理解为“优于……，胜于……”。
这个句子有一个比较特殊的结构。Kiu 分句是从句，表示假设或条件，tiu分句是主句，表示结构。其结构译为“（如果）谁……，谁就……”。又如：
Kiu lernas diligente, tiu rikoltas tre multe. 如果谁学习勤奋，谁就会有很大收获。
当然译文可以活一些，如：
Kiu povas tion fari, tiu povas tion havi. 谁干谁得。
- lumigi…:不定式短语作定语修饰scienco。
- ĉirkaŭaĵo:环境，周围。
- delonge:很久以来。
- fajrejo:炉子或火堆之类。
- zorgi pri:照看，看护，料理。zorgi后面一般跟介词pri。
- antaŭen:是副词形式带宾格表动向，作状语。全句译为：能够搬动的灯是向前了一大步。
- ĉirkaŭ:大约。此处用作副词。
- konsisti el:由……组成。注意el切不可少。
- verŝajne:大概，似真实的。因为作者不太清楚实情，因此永乐verŝajne。
- nutris la fajron de la “lampo”, nutri是“饲养，喂养“的比喻用法。
- jarcento:世纪，一百年。由jaro + cent + o构成。
- La Nederlanda… en la jaro 1673: 1673年，荷兰海牙城第一个在街上出现了公共照明器具。
- Baldaŭ…:不久，巴黎也跟着（在街上出现了路灯），巴黎成为“光明的城市”。
- gasa lampo:汽灯，煤气灯。
- elpuŝi:排挤。全句意为：煤气将以前的各种燃料排开（即淘汰了）。
- Revolucia turno ekestis en 1854: 1854年发生了革命性的转折。ekesti = okazi。
- Hannover:汉诺威（德国一地名）
- Ĝi konsistis el bonteleto por parfumo, kaj el du karbiĝintaj bambuaj bastonetoj:它由一个香料瓶子和两根碳化了的竹棍构成。
- Ekestis lumo sen fumo kaj malbona odoro:产生了没有烟和怪味的灯。此处的ekesti意为“产生、出现”，lumo意为“发光体、灯”。
- Edison:爱迪生，美国著名的发明家。
- Menlo-parko:门罗公园。
Gramatiko （语法）
状语从句小结
以一个句子的形式充当另一个句子的状语叫状语从句。我们目前为止所学过的状语从句有以下几种：
- 时间状语从句：
Kiam 是用来引导时间状语从句的引导词。时间状语从句可以放在主句的前面，也可以放在主句的后面。
Kiam mi estis dek ok jarojn aĝa, mi eklernis Esperanton. 当我十八岁时，我开始学习世界语。
Mi ne estis hejme, kiam li alvenis. 他来时，我没有在家。
除了kiam外，dum也可以用来引导时间状语从句：
Dum mi lernis en la lernejo, mi tre ŝatis sporton. 我在那个学校读书期间，我是很喜欢运动的。
关于kiam与dum在用法上的区别，请参看同义词一项。
- 让步状语从句：
让步状语从句最常用的引导词时kvankam（虽然），kvankam可以与tamen连用，但不能与sed连用。以kvankam引导的让步状语从句可以放在主句之前，也可以放在主句之后。从句表示一种不利因素或相反的情况，主句表示克服这种不利因素或尽管有另外的情况也要完成或做某事。
Kvankam mi estas maljuna, mi ankaŭ devas fari mian grandan kontribuon al la patrujo.
我虽然上了岁数，但仍要为祖国做出贡献。
Kvankam tio estas facila, tamen mi ne povas fari tion.
虽然那事不难，然而我不能做。
Vi devas resti hejme, kvankam via malsano jam multe pliboniĝas.
虽然你的病好多了，但你还是应该呆在家里。
- 条件状语从句：
条件状语从句用连接词se。条件状语从句分为两种：真实条件句和假设条件句。
真实条件句所表示的条件及其这种条件下产生的结果都是真实的。如：
Se vi morgaŭ povos tralegi la libron, redonu ĝin al mi morgaŭ posttagmeze.
如果你明天能读完此书，请你明天下午还我。
假设条件句表示与事实相反。实际上，假设条件句只是一种愿望，而不是一种事实。这种条件状语从句用动词的-us形式。如：
Se mi ankoraŭ estus juna, mi povus tion ellerni.
如果我还年轻，我就能学会它（实际上我已经老了，不可能返老还童，所以，也就不可能学会它了。）
Mi ne kuŝus en lito, se mi ne estus malsana.
要是我没有生病，我就不会躺在床上了（其实现在只好躺在床上，因为病了。）
同义词
homo, persono
Homo: 人，人类。homo指与动物相区别的“人”这一实体，即“人”本身这样一个概念。
Persono: 人物，人士。一般用来指具有一定特色的具体的个人以及文学作品里出现的人物。
Kiam homo atingas sian 85-an vivjaron, oni scias, ke la morto devos iam alveni.
人活到八十五岁就知道日子不多了。
Vi laboras kun energio de du homoj.
你干活使出了两个人的劲。
Kvankam li estas reĝo, li tamen estas homo.
他虽然是个国王，却仍然是个人。
Al hundo bastono, al homo leciono.
狗要打，人靠教。
Ili estas famaj personoj en nia lando.
他们是我国著名的人物。
Ĝi konsistas el 15 personoj.
它由十五个人构成。
En la fablo estas multaj personoj.
在这个预言里有许多人物。
词缀用法
-um, -em, pra-
-um
接尾词-um表示不能由其他后缀表示的意义，这种词不好完全根据词根的意义来判断，因此，有必要把这种词作为生词来记。
kolo（颈子）—— kolumo（领子）
mano（手）—— manumo（袖口）
okulo（眼睛）—— okulumi（暗送秋波，眉目传情）
vento（风）—— ventumi（扇风）
aero（空气）—— aerumi（通风）
akvo（水）—— akvumi（浇水）
gasto（客人）—— gastumi（招待）
plena（满的）—— plenumi（完成）
malvarma（冷的）—— malvarmumi（感冒）
aminda（值得爱的）—— amindumi（向……求爱）
proksima（近的）—— proksimume（差不多，大约）
-em
接尾词-em表示一种倾向，通常由动词派生为形容词。
labori（工作）—— laborema（勤劳的）
lerni（学习）—— lernema（勤学的）
paroli（说话）—— parolema（多话的，饶舌的）
dormi（睡觉）—— dormema（嗜睡的，想睡的）
manĝi（吃）—— manĝema（好吃的，贪吃的）
timi（害怕）—— timema（胆小的）
helpi（帮助）—— helpema（助人为乐的）
decidi（决定）—— decidema（果断的，有决心的）
senti（感觉）—— sentema（敏感的）
pra-
接头词pra-表示远辈，远古。
patro（父亲）—— prapatro（祖先）
homo（人）—— prahomo（原始人）
tempo（时间）—— pratempo（原始时代）