萨特玛利的讽刺文学杰作
虽然萨特玛利（Sandor Szathmari）早在1911年，他只有十四岁的时候，就学会了世界语，而且在上个世纪三十年代就开始在世界语杂志发表作品，但他的名字被广大的世界语读者熟悉，还是在1958年他的那本长篇小说《卡左希尼奥游记》（Vojaĝo al Kazohinio）由SAT出版之后。我也只能在介绍了“苏格兰流派”作家之后，来写他了。
Sandor Szathmari（1897-1974）
山道尔·萨特玛利（Sandor Szathmari）1897年出生在匈牙利的Gyula，二十岁就开始用他的母语——匈牙利语为刊物写稿了，他像玛·布尔顿（M. Boulton）一样，是双语作家。1974年去世。
说起他的代表作《卡左希尼奥游记》（Vojaĝo al Kazohinio），还真是一段文坛轶事：“作者用世界语创作了这本小说，可是第二次世界大战阻止了它的出版。为此更早在1941年出版了它的匈牙利文版的删节本，全文出版于1946年。”（La aŭtoro verkis ĝin en Esp-o, sed la Dua Mondmilito malebligis ĝian eldonon. Pro tio aperis pli frue versio hungarlingva, jam kripligite en 1941, plenforme en 1946.）⑴ 其实他早在二十世纪三十年代就创作了这本小说，也同“文学世界”出版社签了合同，只是因为第二次世界大战开始，出版社被迫关门，小说的世界语原文没能出版。
萨特玛利写《卡左希尼奥游记》这本小说，“借用了J. 斯威夫特创造的旅游者格列佛这个人物的有效程式，把小说写成第一人称的。本书的主人公格列佛当然是天真的守旧派（尽管他在几个稀奇古怪的国家有过许多经历！），接下来是完善的新社会的对照物。他发现自己首先身处在希诺人完满的理性社会，例如，这里不存在钞票——人们可以得到一切所需要的，而只需用劳动来回报社会——令人难堪的禁忌，如有伤风化方面的，就不为人所知了……”（utiligas la utilan konvencion de l’ inventito de Jonathan Swift, la vojaĝanto Gulivero, por esti la mio de la romano. Gulivero estas, kompreneble, naiva konservativulo (malgraŭ siaj multaj spertoj en pluraj tre strangaj landoj!), kaj sekve perfekte kontrastigilo por la novaj socioj. Li trovas sin unue en la perfekta racia mondo de la Hinoj, kie ekzemple mono ne ekzistas – oni ricevas ĉion bezonatan, kaj siavice simple kontribuas laboron al la socio – kaj ĝenaj tabuoj, kiel la pudoro, ne estas konataj…）英国十八世纪的作家斯威夫特（J. Swift）写的《格列佛游记》，想必大家都熟悉，我就不再多说了。
“喏，格列佛在理性的希诺人中度过一段时光，开始熟悉他们的生活哲学，觉得自己能理解多少就反感多少。后来他听说有贝希诺人的殖民地，被希诺人认为他们有脑残病给隔离开了（就是不能按照希诺人的思维生活）。当然了，无论是艺术还是个性都不被希诺人接受！可是对格列佛来说，那样的社会似乎更正常，于是他选择到贝希诺人那里去。唉！那里他也不能理解和适应！因为贝希诺人不只是无政府状态，而且还有与格列佛相反的，自己的逻辑……（Nu, Gulivero pasigis iom da tempo inter la raciaj hinoj, kaj ekkonas ties vivfilozofion, al kiu li trovas sin antipatia – tiom, kiom li kapablas kompreni ĝin. Poste li aŭdis pri kolonio de “behinoj”, kiun la hinoj devis izoligi, ĉar ili suferas “cerbmalsanon” (do ne kapablas vivi laŭ la konceptoj de la hinoj). Kompreneble, nek la arto nek la individueco estus akceptata de la hinoj! Sed al Gulivero tia socio ŝajnas pli normala, do li elektas iri inter la behinojn. Ho ve! ankaŭ tie li ne povas kompreni aŭ adaptiĝi! Ĉar behinoj ne nur estas tute anarĥiaj, sed ankaŭ ili havas propran logikon, kiu kontraŭas tiun de Gulivero…）“贝希诺人的社会颠覆了格列佛所有的臆断，因此他做什么都不对头。在那里他也不能得到幸福，就从卡左希尼奥逃脱到外部世界。”（La socio de la behinoj renversas ĉiujn antaŭjuĝojn de Gulivero, tiel ke li ĉiam nepre agos malĝuste. Ankaŭ tie, do, li ne povas esti feliĉa, kaj sukcesas eskapi el Kazohinio ĝis la ekstera mondo.）
奥德说：“萨特玛利从两方面讽刺我们人类的世界，指出我们的软弱——无论是渴望的还是习俗的——在何处。他批评现实世界，而他也确实没有在希诺人冷酷的理性和贝希诺人疯狂的无序中，找出答案。”（Szathnari de du frankoj satiras nian homan socion, montrante kie troviĝas niaj malfortoj, ĉu de aspiro, ĉu de moroj. Li kritikas la mondon aktualan, kaj li certe ne trovis solvon en la frida racio de hinoj aŭ la freneza malordo de la behinoj.）⑵
他的短篇小说集《机器世界》（Maŝinmondo）1964年由Stafeto出版社出版。这篇《机器世界》我们不会陌生，八十年代李奈西同志的汉语译本，由北京知识出版社出版。作者还是用讽刺的手法，提醒人类不要失去理智，成为机器的奴隶。
1977年匈牙利世界语协会（HEA）出版了他的小说集《该隐和亚伯》（Kain kaj Abel），作者仍然用嘲讽的笔调来针砭我们这个世界的现状。他借用《圣经》里的人物该隐和亚伯兄弟间的故事，一针见血地讽刺人类本性中嫉妒和贪婪的一面。其中清醒地揭示出现实社会里的“冷战”和“军备竞赛”的缘由。⑶
他的作品很受读者喜爱，几种版本早已售罄。1988年匈牙利世界语协会，把他的两本短篇小说集合编为一本《完美的公民》（Perfekta civitano）出版，收入了作者写的自传和世界语文学家V.本吉克（Vilmos Benczik）的评论文章，我们可以一册在手，欣赏到他的短篇佳作。那部长篇小说，SAT也在1998年又印了一版。本吉克说他的作品是“悲观主义的，甚至很残酷”（pesimisma, eĉ kruela），但是那种“人类之爱”的悲悯，时而闪烁出理性之光，他的“乌托邦哲学社会讽刺的”小说作品（la utopia-filozofia-socia satiro）⑷ 是世界语文学里少有的、可以同民族语文学里同类作品相媲美的讽刺文学杰作。
2015-08-25，大庆
⑴ W. Auld: Vereco Distro Stilo, Iltis, 1981, p.55
⑵ same ⑴, p. 57-58
⑶ 我曾写过一篇读书随笔“两篇同名的短篇小说”，比较巴基写的“该隐和亚伯”和萨特玛利写的这篇小说，有兴趣的读者，可以在“佛学世界语网”上看到。
⑷ V. Benczik: Studoj pri la esp-a literaturo, La Kritikanto, 1980, p. 124